مصلای تهران به مثابه یک پایگاه بزرگ مذهبی و فرهنگی، تبدیل به خانه و مأمنی برای تمام اقشار مردم شده و هویت بخش شهر تهران است که افق دید، بلند همتی و پشتیبانی مردمی نظام باعث ایجاد آن شد.
چند سالی است که به مناسبت های مختلف فرهنگی و معنوی، نمایشگاه های بزرگ فرهنگی و همایش های مختلف در مصلای تهران برگزار می شود. یکی از این نمایشگاه ها که چندسالی است از محل دائمی نمایشگاه های بین المللی تهران در اتوبان چمران رخت بربسته و در مصلی برگزار می شود نمایشگاه کتاب است.
مکان سابق نمایشگاه به دلیل دسترسی سخت، کمبود امکانات و ایجاد گره های ترافیکی مشکل های فراوانی را به همراه داشت.در کنار دسترسی های راحت به نمایشگاه فضای داخلی و بیرونی مصلی هنر معماری ایرانی- اسلامی را تداعی می کند و برایمان آرامشی درونی را به همراه می آورد. بی شک این مکان اینک به مثابه مکانی در قلب تهران موقعیت و جایگاه ویژه ای را از آن خود کرده است.
به نظر می رسد تاکنون به مصلای تهران به عنوان مکان برگزاری نمایشگاه پرداخته نشده؛ بویژه به این امر که چه زحماتی برای ساخت و رسیدن آن تا به این مرحله صورت پذیرفته است. آنچه می خوانید گزارشی است که ایرنا، خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران از ماجرای مراحل ساخت مصلای بزرگ تهران فراهم آورده است .
آنچه تاکنون بدان کمتر توجه شده عمق کارهای زیربنایی انجام شده در خلال ساخت مصلی است. چرا که با وجود گستردگی و وسعت مصلای بزرگ تهران، کمتر سخن از کارهایی که شده به میان آمده است؛ در یک کلام «آنچه هست» را کمتر کسی می داند و در اذهان این سؤال مطرح می شود که «چرا تمام نمی شود».
از این رو به نظر می رسد بایستی به این نکته پرداخت که دیروز مصلای تهران چه بود، چه انجام شده، هم اکنون چه ظرفیتی دارد و چه خواهد شد. پس از مطالعات و تحقیقات فراوان برای مکان یابی مصلی، اراضی عباس آباد در نظر گرفته شد. اجرای طرح ساخت مصلی باعث آبادانی این منطقه شد، کار اجرا برای ساخت مصلی نیز از سال 74 با تخصیص بودجه آغاز شد.
**طراحی مصلی
محور اصلی طرح مصلی که طولانی ترین محور طرح است، در جهت قبله قرار داشته و همه ساختمان ها به تبعیت از این محور، در جهت قبله یا عمود بر آن هستند. در طراحی معماری مصلی از اعداد طلایی استفاده شده است به طوری که به یمن یاد و نام مقدس معصومین(ع) دارای 14گلدسته، 12صحن و 5 ورودی است.
ارتفاع ایوان بزرگ مصلی 72 متر به عدد شهدای کربلا و ارتفاع گنبد مسجد جامع 63 متر به عدد سال های عمر پیامبر اکرم(ص) است. برای پرداختن به مصلی همزمان به فرم و محتوا توجه شده است و مصلی در هر دو زمینه دارای قابلیت های ویژه و خاصی است.
**ابعاد طرح مصلی
مصلای تهران 300هزار متر مربع وسعت دارد. طرح فعلی مصلی در واقع بین خیابان های رسالت از شمال،شهید قنبرزاده از شرق،شهید بهشتی از جنوب و بزرگراه شهید مدرس از غرب، در حال احداث می باشد.
**ویژگی های طرح مصلی
اگر بخواهیم به ویژگی های ساخت مصلی بپردازیم باید به گلدسته ها، گنبدها، شبستان، صحن، رواق غربی و شرقی، فضای سبز و اصل ایوان بپردازیم. از آن جا که پرداختن به زحماتی که تاکنون برای ساخت مصلی کشیده شده را نمی توان در قالب یک گزارش آورد، به چند ویژگی این طرح بزرگ می پردازیم.
تعداد گلدسته های مجموعه مصلی 14عدد است. دو گلدسته اجرا شده فعلی، بلندترین آنها بوده که در جهان اسلام بی بدیل می باشند. ارتفاع این گلدسته ها از روی خاک تا رأس میله انتهایی 140 متر و قطر خارجی پیوسته بتنی آن در پایین 9 متر و در بالا 5 متر می باشد.
در نهایت پس از اجرای سازه های اطراف،110 متر از این گلدسته ها قابل رؤیت خواهد بود. در حال حاضر اجرای عملیات سازه آن به اتمام رسیده است.
شبستان های پنجگانه نماز جمعه، درشمال صحن مرکزی مجموعه مصلی واقع شده است. این بنا در یک طبقه اصلی با مساحت 31500 متر مربع در تراز +12 جهت برادران نماز گزار و نیم طبقه مشرف به آن در تراز +17به مساحت 8800 متر مربع، جهت خواهران نمازگزار اجرا گردیده است.
در مجموع با احتساب سطوح بنا های الحاقی آن (رواق شهدای محراب، به موازات شبستان در جنوب آن، مسیر تأسیساتی به موازات شبستان در سمت شمالی آن و ساختمان امام جمعه) سطحی معادل 50هزار متر مربع را در بر می گیرد.
در مجموعه مصلی، از حوض ها و آبنماهای متعددی برای طراوت بخشیدن به محیط استفاده شده و حوض مرکزی مصلی دارای 2500متر مربع مساحت است.
مصلی دارای 7 گنبد است که متأثر از معماری گنبدهای ایرانی مناطق مختلف کشور طراحی شده اند. مسجد جامع مصلی یا گنبد خانه اصلی، بنایی به ارتفاع 63 متر از تراز روی خاک، به قطر داخلی 80 و قطر خارجی 100 متر می باشد که در نوع خود کم نظیر است.
محراب اصلی مجموعه مصلی در سمت جنوبی داخل مسجد جامع ساخته خواهد شد.
در طراحی مجموعه مصلی، فضای سبز دارای اهمیت ویژه ای بوده، به طوری که در نقاط مختلف، فضای سبز جهت ایجاد محیطی لطیف و آرامش بخش برای نمازگزاران، در نظر گرفته شده است.
این نکته را باید در نظر داشته باشیم که مجموعه مصلی تنها به عنوان محل برگزاری نمازهای یومیه و نمازهای جمعه نمی باشد، بلکه به صورت یک مجتمع بزرگ اسلامی که دارای کاربری های متنوعی است، طراحی شده است.
در طرح مصلی سالن های متعددی به منظور برگزاری گردهمایی ها و سمینارهای داخلی و بین المللی، همچنین موزه انقلاب اسلامی، آمفی تئاتر، مرکز مطالعات و تحقیقات بین المللی اسلامی، مؤسسه آموزشی علوم اسلامی، مرکز آموزشی صنایع دستی و هنر های اسلامی و ایرانی، بنای یادمان وداع امت با امام(ره)، بازار صنایع دستی، محصولات فرهنگی، نشریات و...طراحی گردیده است.
**فازهای ساخت مصلی
ساخت مصلی در 2 فاز طراحی شده؛ فاز اول «بخش مرکزی» و فاز دوم «شمال و جنوب قسمت های غیر مرکزی» مصلی است. مرحله اجرایی ساخت مصلی طی 2مرحله انجام شده است. از سال84-74به صورت کار امانی و از سال94-84توسط سازمان مجری وزارت مسکن بوده است.
گلدسته در فاز اول با ارتفاع135متر، گنبدخانه با ارتفاع63متر، جمع سطح زیربنایی365/21متر مربع است. ساخت شبستان های پنجگانه، وضوخانه ها، صحن غربی، رواق شهدای محراب طراحی و اجرا گردیده است.
«شبستان اصلی» که بیش از 6هکتار وسعت دارد با تأسیسات اش تمام شده، «مناره ها» نماکاری شده و «سازه گنبد» نیزتمام شده است.
**حکمت معنوی و هنر معماری در مصلی
توجه به نگرش مهندسی همراه با معماری غنی ایرانی- اسلامی نشانگر توجه به حکمت معنوی اسلامی در ساخت این مکان مورد توجه بوده است.
بخش سازه گنبدها، گلدسته ها، شبستان و رواق صحن آرامشی درونی به تماشاگر می دهد و گویی با تابش آیاتی که در نقش های مصلی تنیده شده فضایی معنوی را نظاره می کنیم. فضاسازی دینی و نقوش برجسته هنرمعماری اسلامی و ایرانی در این مکان به نوعی نشانگر مکانی معنوی برای امور مذهبی و فرهنگی در کشور عزیزمان است.
بی اغراق نقوش به کار رفته از لحاظ زیبا شناختی و اثرگذاری معنوی جایگاه رفیعی را به ذهن متبادر می کنند.
**کارکردهای مصلی
اگر بخواهیم برخی کارکردها و ویژگی های مصلی را به صورت تیتروار و گذرا بیان کنیم، باید بگوییم:
- برجسته ترین نقش مصلی، نقش دینی آن و در رأس آن برگزاری نمازهای عید و نماز جمعه است.
- فرهنگ سازی و هویت بخشی به شهر یکی دیگر از کارکردهای مهم مصلی است.
- مصلی مکانی برای همه مردم و با کارکردهای عام و خاص، عمومی و خصوصی است.
- مصلی سبک زندگی دینی یا شعائر دینی را به همراه می آورد.
-مصلی برای طول هفته و نه فقط یک روز مردم است، به این معنا که مصلی تنها یک مسجد نیست بلکه یک مجتمع بزرگ فرهنگی است.
- مصلی مکانی برای مراسم و سنت های دینی است. برای نمونه برگزاری مراسم شب های احیا، شیرخوارگان علی اصغر و...
- مصلی به مثابه قلبی برای جاری ساختن فرهنگ اسلامی در جامعه است.
- مصلی دارای نقشی اثرگذار در دینی کردن مردم یا دادن صبغه و رنگ خدایی به مردم است.
- مصلی نمادی از عصر انقلاب اسلامی متعلق به نسل کنونی و نسل آینده است.
- مصلی مظهر بینش فرهنگی و ذوقیات تکنیکی و توانایی های انقلاب اسلامی در معماری امروز جهان است.
- و...
**نسبت سنجی بودجه به زیربنا در مصلی
اجرای ساختمان مصلی از سال74بودجه گرفته و آغاز شده است؛ بودجه یک میلیارد و 900میلیون تومانی نخستین بودجه برای این پروژه بزرگ است که تا به امروز یعنی ابتدای سال 94نزدیک به 350میلیارد تومان بودجه برای تکمیل ساخت آن تعلق گرفته است.
با توجه به مساحت 300هزار متر مربعی این مکان به نظر می رسد که در مقایسه با برخی پروژه های دیگر که قابل قیاس با این پروژه نیستند تاکنون کارهای زیادی صورت گرفته است. نکته مهمی که نباید از نظر دور داشت این است که اگر بودجه ها به طورکامل می رسید به این معنا که اگر دولت ها همراهی بیشتری می کردند، طبق برنامه های پیش بینی شده پروژه باید تاسال 90 به اتمام می رسید اما متأسفانه بودجه کافی تعلق نگرفت و تکمیل این پروژه بزرگ را به تأخیر انداخت.
تنها در سال 92 با استفاده از محل مصلای تهران 77برنامه جانبی در حوزه های مختلف مذهبی، اجتماعی و فرهنگی برگزار شده است، در حالی که بودجه ای که برای سال 92در نظر گرفته شده 6/18 میلیارد تومان است و این نشان می دهد که بودجه بندی برای مصلی کم بوده است.
برای نمونه اگر بودجه آن سال یکی از باشگاه های فوتبال را با بودجه مصلی مقایسه کنیم، متوجه می شویم که تا چه میزان بودجه در نظر گرفته شده برای این طرح عظیم کم بوده و قابل قیاس با هزینه های باشگاه های فوتبال نیست؛ با اینکه کارکرد و خروجی آنها با هم به هیچ وجه در یک تراز قرار نمی گیرند.
همچنین باید این نکته را در نظر گرفت که ساخت مصلی یک کارعمرانی و سرمایه ای است در حالی که باشگاه ها کمتر به امر زیرساخت ها و کارهای عمرانی بها می دهند.
**فرجام سخن
در پایان بیاییم با زاویه جدیدی به طرح بزرگ مصلی بنگریم به این معنا که آنچه شده است را ببینیم سپس به آنچه نشده بپردازیم.
همچنین از خود بپرسیم که اگر مصلی در تهران نبود چه اتفاقات ناگواری ممکن بود رخ دهد؟ یا اگر به جای آن برج سازی شده بود، چه شکلی پیدا می کرد؟ آیا از لحاظ زیست محیطی فضا به همین شکل باقی می ماند یا اینکه این گلوگاه تنفسی نیز مسدود می شد؟ آیا به میزان ایجاد اشتغال به کار و استفاده از توانمندی هایی داخلی در این پروژه توجه کرده ایم؟ آیا به کارهای انجام گرفته با توجه به بودجه و امکانات یا به عبارتی دیگر به نسبت سنجی بین بودجه و مساحت طرح توجه کرده ایم؟
البته سؤال های زیادی تاکنون مطرح شده، حال بیاییم آنها را با این سؤال ها جابه جا کنیم که چه شده و اگر نمی شد چه اتفاقی می افتاد.
بی شک با دقت نظر و نگاهی منصفانه به این نکته پی می بریم که در یک نگرش مبتنی بر روش سیستمی(نظام مند) و نسبت سنجی به این نتیجه می رسیم که تاکنون آنچه شده موفقیت آمیز بوده است.
طرفه آنکه پرداختن به زحماتی که تاکنون برای ساخت مصلی شده است را نمی توان در قالب یک گزارش آورد و گستردگی کار نشان از همت والایی برای ساخت آن می دهد.
منبع: ايرنا
