کنگره بین‌المللی دانش اعتیاد برای سه‌روز در تهران برگزار شد. هدف این کنگره کنارهم‌آوردن تخصص‌ها و رویکردهای مختلف به حل مسئله اعتیاد از اولین زنجیره آن یعنی پیشگیری و درمان تا توان‌بخشی بود.
کنگره با حضور چهره‌های برجسته و شرکت‌کنندگانی از میان برجسته‌ترین دانشمندان این علوم و فعالان مدنی متعهد به حل مسئله اعتیاد از سراسر دنیا و از داخل ایران برگزار شد.
در این کنگره با طرح بی‌سابقه موضوعاتی از قبیل دستاوردهایی که به شناخت بیشتر در رشته‌هایی مثل علوم ژنتیک و اعتیاد، درمان‌های شناختی، توان‌بخشی شناختی و تأثیرات آن بر مغز منجر شده است، روبه‌رو بودیم. ازجمله موضوعات بحث‌شده در این کنگره، تمرکز بر پیشگیری‌های اولیه خصوصا در مدارس، حفظ و تقویت اقداماتی به منظور کاهش آسیب برای مصرف‌کنندگان پرخطر و ضرورت قراردادن درمان‌های غیردارویی (شناختی، مهارتی- شخصیتی) در تکمیل درمان‌های دارویی اعتیاد بود.
درعین‌حال درباره پرکردن حفره‌هایی که در شبکه کاهش آسیب وجود دارد نیز بحث‌هایی صورت گرفت. توجه به بروز رفتارهای اعتیادی جدید (بازی‌های کامپیوتری، پرخوری و رفتارهای جنسی پرخطر)، توجه به گروه‌های خاص مصرف‌کننده (توجه به مسئله اعتیاد در جمعیت زنان ایرانی)، مورد توجه قراردادن موضوعات جدید حوزه اعتیاد مثل انحراف داروهای قانونی، چندمخدری، بروز روان‌گردان‌های جدید، توانایی یا عدم‌توانایی در بازشناسی این موادجدید از جنبه‌های آزمایشگاهی و سم‌شناسی، تعریف پروتکل‌های درمانی متناسب با نیازها و ضرورت‌های اطمینان‌بخش درمان، نیز بخش دیگری از موضوعات این کنگره عظیم را نشان می‌دهد.
دراین‌میان موضوع نشست ویژه مجمع عمومی سازمان ملل در آوریل ٢٠١٦ درخصوص بازنگری کنوانسیون‌های سه‌گانه مواد مخدر ١٩٦١، ١٩٧١ و ١٩٨٨ از اهمیت خاصی برخوردار است.
آخرین نشست ویژه سازمان ملل با شعار«جهان عاری از مواد مخدر» برگزار شده است. اما در چندسال گذشته «مبارزه منع‌گرایانه» با مواد مخدر و تقابل با آن با صداها و درخواست‌هایی پراکنده و جدید در چارچوب «قانونی‌سازی»های نامشخص مواد مخدر سبک برای مصارف تفریحی روبه‌رو شده است.
این صداهای پراکنده با طرح محورهای انسان‌گرایانه و سیاست‌های کلی قضائی جرم‌زدایی در مناطق مختلف جغرافیایی مثل آمریکای‌شمالی، لاتین و اروپا طرفدارانی پیدا کرده است. این کمپین‌ها و ابتکارات گاهی نیز از سوی سیاست‌مداران برجسته دنیا مورد حمایت قرار گرفته است. اما وضعیت کشور ما در همسایگی کشوری که بزرگترین تولید‌کننده مواد مخدر خشخاش پایه است، ملاحظات و ضرورت‌های جدیدتری را در امر مقابله و درمان طلب می‌کند. تولید مواد مخدر در افغانستان از مرز هفت هزار تن گذشته است.
بازنگری در کنوانسیون‌های مقابله با مواد مخدر به‌نفع درپیش‌گرفتن رویکردهای سهل‌گرایانه‌تر جزائی در قبال مصرف مواد مخدر ممکن است، بنابر مصلحت و منافع برخی کشورها استوار جلوه کند. اما در منطقه‌ای که کانون تولید و قاچاق مواد مخدر شناخته می‌شود، چنین رویکردهای سهل‌گرایانه‌ای را تنها می‌شود در بخش مصرف‌کنندگان جزء و خود معرف در قالب برنامه درمان اعتیاد غیرکیفری موجه دانست.
به این معنی که با نگاه جرم‌زدایی از مصرف‌کننده او را بیماری نیازمند درمان و حمایت برای پیشگیری از تبدیل‌شدن به مجرم بدانیم. استراتژی کلی مقابله با مواد مخدر در کشوری همانند ایران باید براساس «قربانی صفر» استوار باشد. به این معنی که در بهترین برنامه‌ریزی‌ها نگاه ما باید متوجه متوقف‌کردن روند افزایشی جمعیت مصرف‌کننده باشد.
برای این منظور اقدامات کاهش عرضه در محورهای مرزی، حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی و آبی و تبادل اطلاعات بین‌المللی و منطقه‌ای باید آن‌چنان پرقدرت و با کیفیت و به‌روز باشد که حجم کشفیات بدون رقیب امروز ایران را باز هم افزایش دهد. نگاه ما به بخش پیشگیری باید چندان پرتوان باشد که ورود به چرخه اعتیاد را کند و کندتر کند؛ جایگاه مدارس و آموزش‌های پیشگیرانه اولیه غیرقابل انکار است.
در بخش کاهش آسیب نیز با موردتوجه‌قراردادن حفره‌هایی همچون نبود درمان‌های شناختی و مجهزکردن سیستم درمانی‌محور با سیستم بهبودمحور، دوره‌های خویشتنداری مصرف‌کنندگان را بالا و بالاتر ببرد. با توجه به گستردگی و عمق تجربیات ایران در حوزه کاهش آسیب و درعین‌حال مبارزه جدی برای کاهش عرضه، بحق است که ایران را کشوری با تجربه‌های خاص در امر مبارزه بنامیم. ایران در آستانه تغییرات احتمالی کنوانسیون‌ها باید به‌عنوان جدی‌ترین همسایه افغانستان در امر مبارزه با افیون، مسیر «ادامه مبارزه، تشدید حمایت از قربانیان اعتیاد» را به‌عنوان استراتژی تلفیقی در پیش بگیرد.
*مدیر تحقیقاتی مرکز مطالعات بین‌المللی مواد مخدر (CUDRAS) / روزنامه شرق