با نگاهی به برنامه وزیر پیشنهادی نیرو از منظر گفتمانی؛
عبدالصمد محمودی - کارشناس مسائل آب و انرژی
بالاخره پس از کش و قوس های بسیار رییس دولت تدبیر و امید وزیر نیرو را برای اخذ رأی اعتماد به مجلس معرفی کرد. فردی که به نظر می رسد با توجه به دلایلی که عنوان خواهد شد فرزند زمانه خود بوده و انتظار این است که با رأی بالای نمایندگان در مجلس شورای اسلامی سکاندار وزارت نیرو در دولت دوازدهم شود. فارغ از اینکه نگاهی به رزومه دکتر اردکانیان نشان می دهد که وی متخصص حوزه آب و مجهز به دانش روز و تجربیات بین المللی در حوزه مدیریت آب است.
آنچه که بیش از همه نویسنده را بر آن داشت تا به وزیر پیشنهادی، لقب «فرزند زمان خود» را بدهد، شناخت وی از گفتمان حاکم بر جامعه در حوزه منابع آب است. فراموش نکنیم در حال حاضر مسأله «آب»، یکی از 4 مسأله اساسی کشور و به زعم مرکز بررسی های استراتژیک نهاد ریاست جمهوری بهتر است بگوییم؛ جزء دو مسأله اول و اساسی کشور است. این مسأله را اگر در کنار برجستگی مسائل زیست محیطی در کشور، بویژه در سال های اخیر قرار دهیم خواهیم فهمید که گفتمان عصر کنونی جامعه ایران در زمینه مسائل زیست محیطی حول دال مرکزی «آب» می چرخد.
مفهومی که پیش از این عمدتاً در حاشیه گفتمان های مسلط در جامعه قرار داشت و در نگاه کلان سیاستگذاری در کشور عمدتاً به آن به عنوان یک ابزار کمکی نگاه می شد، نه ماده ای حیاتبخش برای سایر وجوه امنیت ملی کشور. به عبارت دیگر، مساله آب در نگاه کلان دیروز و در نقشه آمایش سرزمینی کشور از نظر جانمایی درست وجوه مختلف اقتصادی، اجتماعی و کشاورزی عمدتاً یک جایگاه حاشیه ای و پیرامونی بود.
حال آن که امروز ما شاهدیم بسیاری سخن از بازنگری در نقشه آمایش سرزمینی کشور بر پایه منابع آبی می زنند. منبعی که به حق می بایست خیلی پیشتر از اینها به این جایگاه حیاتبخش خود باز می گشت.
در واقع، در سال های گذشته کشور به دلیل درگیر شدن در مسائل جنگ تحمیلی، نتوانست آن طور که باید و شاید مسیر تحولات سخت افزاری خود را به طور طبیعی به سمت توسعه طی کند، به همین خاطر در اوایل دهه 70 شمسی بسیاری از مدیران اجرایی و استراتژیک کشور عمده توجه و تمرکز خود را بر جبران این عقب ماندگی ها، از طریق بها دادن بیش از حد به مسائل سخت افزاری و عمدتاً ساخت سازه های عظیم در بخش های مختلف از جمله حوزه آب، گذاشتند و شاید آنچه که کمتر حایز اهمیت و قیمت بود، توجه به مسائل زیست محیطی در زمان اجرای این پروژه های عظیم بود.
بنابراین در نتیجه وجود و هضم چنین گفتمان مسلطی در جامعه، کسانی می توانستند در زیر چرخ دنده های آن دوام آورند و از فیلترهای مختلف عبور کنند، که عمدتاً مهندس سازه و سخت افزار بودند، نه کسانیکه عمدتاً دغدغه مسائل غیر سازه ای و نرم افزاری داشتند.
بر همین اساس در آن دوران، کنش های افراد وابسته به گفتمان های پیرامونی و مسلط به دال های حاشیه ای چندان نمی توانست مجال ظهور و بروز بیابد. اما در دوران کنونی، نظر به تحولات ذهنی صورت گرفته در متن جامعه ایرانی از نظر مسائل زیست محیطی(متاثر از گفتمان جهانی) و البته اضطرار ناشی از کمبود منابع، و یا بهتر است بگوییم «بحران های زیست محیطی» که بر روی زیست روزمره افراد در کشور تاثیر گذاشته، باعث شده تا گفتمان های زیست محیطی از حاشیه به متن آمده و قد علم کنند. به طوری که در 4 سال گذشته شاهدیم در کشوری چون ایران، برای اولین بار دولتی که بر روی کار آمد خود را یک «دولت محیط زیستی» معرفی کرد.
بنابراین امروز دیگر نمی توان و نباید انتظار داشت که کسانی مدیریت مهمترین منبع حیات کشور را در دست بگیرند، که اساساً این منبع حیاتی، از نظر مفهومی، نه صرفاً عینی، هیچ جایگاهی در گفتمان آن ها ندارد. بر اساس همین تحلیل است که نگارنده معتقد است اردکانیان امروز، با اردکانیان دیروز متفاوت است. نگاهی به برنامه پیشنهادی وی نیز می تواند به خوبی بیانگر این مسأله باشد.
جایی که می توان به راحتی با یک تحلیل محتوای کمی شاهد برجستگی کلماتی چون؛ «مدیریت غیرسازه ای»، «مدیریت بهم پیوسته منابع آب، خاک، انرژی»، «استفاده از مکانیزم های علوم اجتماعی در بررسی و حل مسأله آب»، «بازنگری انتقادی در رویکردهای سازه ای سال های گذشته» و... در برنامه اردکانیان بود. کلمات و مفاهیمی که نشان می دهد وزیر پیشنهادی نیرو، در طول این سال ها همواره در مسیر «شدن» گام بر داشته و سعی کرده فرزند زمانه خود باشد و به بهترین وجه در مسیر گفتمان مسلط جامعه حرکت کند؛ گفتمانی که به تعبیر هابرماس هدایت سکان آن را «عقلانیت مفاهمه ای» بر عهده دارد، نه «خرد ابزاری».
