تابناک هرمزگان، مهدی دهدار؛ یک) ایرانیان نخستین فاتحان دریاهای جهان بوده اند؛ این گزاره را منابع تاریخی گواهی میدهد. آنان با شناورها و کشتی های دست ساز خود بر آبهای خروشان و نیلگون دریاها و اقیانوس ها، چیره و مسلط گشته و در امور دریانوردی، بازرگانی و جنگاوری دریایی صاحب اعتبار شدند. افتخارآفرینی های دریانوردان ایرانی در عهد باستان (دوره حکومت هخامنشیان و ساسانیان) تا بدانجا بود که در کتب تاریخ آن دوره، ایرانیان شهره جهان بودند. به عنوان مثال دانش و مهارت ایرانیان از سفر بر پهنه دریاها تا به گونهای چشمان مردمان ساکن امپراتوریهای باستانی اروپا را خیره کرده بود که شاعران یونان باستان دریانوردان ایرانی را به عنوان قهرمانان دلاور دریا در اشعارشان توصیف کردهاند.
حتی افلاطون در کتاب "جمهوریت" از مهارت دریانوردان جنوبایران روایت نموده و نام ناخدایان ایرانی را نیز در کتاب خود ذکر کرده است. از قرن سوم پس از اسلام به بعد، گسترش روابط سرزمینهای اسلامی با ایرانیان منجر به پرورش دریانوردان مجربی شد. اطلاعاتی که از اسناد تاریخی به ما رسیده، بیانگر این موضوع است که اکثر دریانوردان آن روز ایران زمین ساکنان بنادر پررونق جنوب ایران از جمله سیراف و بندر کنگ بودهاند. در کنار این اسامی، نام "شهاب الدین احمد بن ماجد جُلفاری" به چشم میخورد که با استناد به تحقیقات یکی از پژوهشگران معاصر، از اهالی بندر کنگ بوده است. از این دریانورد ایرانی به عنوان راهنمای "واسکودو گاما" دریانورد پرتغالی سخن به میان آمده که حتی دارای تألیفات بسیاری در زمینه دریانوردی نیز میباشد. جلفاری در نوشته هایش خود را "چهارمین دریانورد ماهر" ایران پس از سه دریانورد دیگر در عصر و زمانه خویش دانسته است.
دو) شاید امروز نام بندر کنگ برای بسیاری از ایرانیان کمتر شناخته شده باشد، اما این بندر در تاریخ دریانوردی ایرانیان آنقدر نقش پررنگی دارد که هرگز از یاد نخواهد رفت. کنگ در کرانههای خلیجفارس در استان هرمزگان واقع شده است؛ بندری در پنج کیلومتری شرق بندر لنگه که با بندرعباس به عنوان مرکز این استان کمتر از سه ساعت فاصله دارد. این بندر همتراز با بندر تاریخی لافت در جزیره عجایب هفتگانه خلیج فارس، در لنجرانی و لنج سازی شهره آفاق است. تاریخ دقیق تأسیس شهر کنگ مثل بیشتر شهرهای باستانی سواحل جنوب ایران مشخص نیست؛ اما منابع تاریخی تا 1800 سال قدمت برایش گمانه زنی کرده اند و معتقدند که طی این قرون، چهار بار کاملاً ویران شده و دوباره از نو شهری نوبنیاد بر شانه های این بندر تاریخی بنا شده است. شکوفایی اقتصادی این بندر به دوره تسلط پرتغالی ها بر خلیج فارس باز میگردد که به دلیل رونق تجارت به ویژه صید و تجارت مروارید اهمیت بازرگانی فراوانی داشته و تجار انگلیسی، هلندی و دیگر اقوام اروپایی در آن بناهای مسکونی، انبارها و تجارتخانههایی برپا کرده بودند.
سه) طی دهههای اخیر اکثر اهالی بومی بندر کنگ به خاطر از رونق افتادن این بندر از لحاظ اقتصادی، به دیگر شهرهای ساحلی خلیج فارس همچون بندرعباس، لنگه و جزیره قشم مهاجرت کردهاند؛ به گونهای که خانههای خالی از سکنه آن در امتداد ساحل دریا بیشباهت به دکور یک فیلم تاریخی نیست اما با تمام این تفاسیر، هنوز قلب دریانوردی سنتی خلیجفارس در همین بندر کم رونق، همچنان میتپد. بندر کنگ در سواحل شمالی خلیج فارس از جمله انگشت شمار بنادر دارای قدمت تاریخی است که بافت سنتی و معماری بادگیر خانههای ساحل نشینان تا اندازهای حفظ شده و دولت و نهادهای محلی همچون شهرداری در تلاش هستند تا از ویران شدن کامل آن همچون محلههای قدیمی بندر بوشهر و دیگر بنادر تاریخی جنوب جلوگیری کنند.
چهار) لَنج یا کشتی های غیرفلزی قدیمی در میان مردمان ساحل نشین جنوب آنقدر ارج و قرب دارد که هر کدامشان را به نامی میشناسند و چون عضوی از خانواده گرامی شان میدارند. نامهایی همچون بَغَله، بَطیل، بَلم، بَگاره، بوم، تَرتَری، سَماک، زاروقه، جالبوت، مَنجی، غنچه، سَمبوک، شوعی، غُراب، عامِله، ماشوه و کوتی از جمله اسامی لنج هایی است که هر کدام شکل و شمایل و کاربرد خاص خودشان در پهنه دریای پارس دارند. لنج سازی از قدیمی ترین و مهم ترین صنایع دستی جنوب ایران است که سابقه آن به قرون دور می رسد؛ تا بدانجا که پیشینه صنعت لنج سازی و لنج رانی ایرانیان در خلیج فارس به همت جمعی از محققین و رسانه نگاران ایرانی در مجامع بینالمللی مطرح شد و سرانجام در سال 2011 میلادی، سازمان یونسکو این میراث ناملموس بشری را به نام صنعت بومی ایرانیان ثبت جهانی کرد. لَنج ها را مردمان دریای پارس برای سفرهای دریایی، تجارت، ماهیگیر و صید مروارید میساختند و تار و پود آنها را با کمترین ابزاردستی و با چوبهایی که از آفریقا میآوردند، شکل میدادند. در روزگاری که خبری از جی پی اس(GPS)، رادار و تجهیزات مدرن امروزی ناوبری در کشتی ها نبود، دریانوردان بندر کنگ این شناورهای دریایی را با توجه به موقعیت خورشید، ماه و ستاره ها و همچنین با استفاده از عرض و طول جغرافیایی و همینطور عمق آب و پیش بینی های هواشناسی به حرکت درمیآوردند؛ بر همین اساس، کار لنجرانی آنقدر پیچیدگی داشت، که خبره شدن در آن کار هر کسی نبود. ساختن لنج در قدیم با ریتمهای موسیقی خاص و حرکات موزون محلی همراه بود که ناخدایان و جاشوها این سرودها را در حال کارکردن به صورت دستهجمعی میخواندند. مهمترین لنجهایی که در کارگاههای لنجسازی بندر کنگ ساخته می شد، از نوع جالبوت، سنبوک، بوم و پاکستانی بود که تقاضای ساخت نوع پاکستانی آن بیشتر است. هرچند امروزه ساخت لنج های چوبی به سبک و سیاق گذشته رونق پیشین خود را ندارد و با ظهور شناورهای بزرگ و کوچک از جنس فایبرگلاس ساخت لنج های قدیمی تا حدودی منسوخ شده است اما همچنان تلاش ها به منظور حفظ این میراث معنوی به عنوان یک جاذبه گردشگری ادامه دارد .
پنج) افسانه ها و باورهای عامیانه سالیان دور، هنوز در سواحل و جزایر هرمزگان نفس می کشند و آیین های چندهزار ساله همچنان پابرجاست؛ از "بابا دریا" تا " زار" و از "هوزار" تا "نوروز صیاد" همه و همه حکایت از یک چیز دارند. همزیستی آدمیان با دریا. دریا در این خطه از سرزمینهای جنوبی حرف اول و آخر را میزند. قرنهاست که مهمترین منبع معاش مردمان هرمزگان از صید و تجات بر پهنه فیروزهای آبهای خلیجفارس و دریای عمان تأمین میشود و این وابستگی را در آیینها و مراسم سنتی آنها را میتوان دید. نمونهاش آیین "رزیف" است؛ اجرایی موسیقایی که به نوعی سرود کار بوده و برگرفته از حرکات و آوازهای زمان پارو زدن و کار با بادبانهای در کشتیهای قدیمی(لَنج) محسوب می شود. این مراسم به صورت دسته جمعی و با سرودی خاص که انگار روای قصههای مشترک آدمیان ساحلنشین و جزیرتی با دریاست و رازهای رمزگشایی نشده فراوان دارد، اجرا میشود. گروه رزیف این بندر از جمله گروههای شناخته شده موسیقی آیینی در ایران است که در جشنوارههای مختلف فرهنگی و هنری از جمله جشنواره معتبر موسیقی فجر توانست حضور درخشانی داشته باشد.
شش) راهاندازی یکی از نخستین موزه های غیردولتی دریایی ایران نیز از دیگر جاذبه هایی است که طی سال های اخیر، گروه های زیادی از فرهنگ دوستان و گردشگران داخلی و خارجی را روانه شهر دریانوردان و کشتی سازان خلیج فارس نموده و حضور بازدیدکنندگان، تا حدودی این بندر را از انزوا خارج کرده است. موزه مردم شناسی و دریانوردی بندرکنگ به همت جمعی از افراد خیر، ناخداها و جاشوهای این بندر حدود پنج سال پیش در شرایطی تأسیس شد که اندک اندک داشت میراث دریانوردان شهر سندبادهای ایرانی به فراموشی سپرده می شد. در این موزه وسایل و نقشههایی که ناخداها و جاشوها در زمان دریانوردی از آنها استفاده می کردند، به معرض نمایش درآمده است. سنگ بنای این موزه، نوروز سال 90 با یک دهل و لباس ناخدا از سوی یکی از دریانوردان این بندر به نام "علی بحری" گذاشته شد. این حرکت مورد استقبال شهرداری و شورا و همچنین مردم و سایردریانوردان قرار گرفت و اشیای قدیمی از انبارها و پستوها و طاقچه های خانه ها بیرون آورده شده و با اعتماد به او سپرده شد. حال پس از گذشت بیش از چهار سال از آن زمان، دو قلم یادگاری پدری، به بیش از یکهزار قلم انواع وسایل دریانوردی رسیده که هر کدام روایتگر گوشه ای از تاریخ دریانوردی ایران زمین است و با دیدن برخی آنها جز حیرت نمی توان واکنشی دیگر داشت. نقشه ها، قدیمی ترین وسایل موزه هستند که هنوز هم در لولههای برنجی محافظت می شوند. جلیقه نجات شیشه ای موجود در این موزه همان قدر مایه شگفتی بازدید کنندگان را فراهم می آورد که دیدن وسیله ای عجیب و غریب برای یافتن مسیر دریانوردی که طی قرن ها، کار جی پی اس های مدرن امروزی را انجام می داده و موقعیت دقیق لَنج را در پهنه وسیع دریاها و اقیانوس ها مشخص می کرده است.
هفت) سه دهه پیش، ناصر تقوایی کارگردان نام آشنای معاصر ایران که خود نیز اصالتاً جنوبی است، گوشه هایی از سبک زندگی و بافت چشم نواز معماری در این بندر را بر پرده نقرهای سینما روایت کرد که بارها نیز این فیلم سینمایی در شبکههای مختلف رسانه ملی و شبکههای بینالمللی بازپخش شد؛ "ناخدا خورشید" روایتگر دست و پا زدن ناخدای یک دستی در بندر کنگ (با بازی چشمگیر داریوش ارجمند) است که سرمایه و زندگی اش را از دست داده و میخواهد با آخرین محمولهای که لنجش میبرد، نان بخور و نمیری را برای زن و بچههایش به ارمغان آورد. فیلم ناخدا خورشید پس از گذشت حدود سه دهه با ثبت تصاویری ماندگار از کسب و کار دریانوردان سنتی، لنج ها و معماری بادگیری خانههای مردمان این سرزمین به یکی از اسناد به جامانده از سبک زندگی مردمان حاشیه شمالی خلیجفارس تبدیل شده است. زیرا بسان سایر شهرهای تاریخی سرزمین ایران، چهره اصیل معماری ایرانی در این شهر نیز با معماریهای بیهویت جدید در حال دگرگون شدن است. بندری که قرن ها پیش پای دریانوردانش از سواحل چین، شبه قاره هند و بنادر قاره آفریقا نیز فراتر رفته بود، به حال و روزی افتاده که برای معرفی بیشتر به نسل امروز ایرانیان فقط باید با نام ناخدا خورشید یادآوری اش کرد تا در طوفان حوادث دوباره فراموشش نکنند؛ کنگ برای مردمان امروز سرزمین ایران یادآور ناخدایی غیور با یک دست خستگی ناپذیر است که سه دهه پیش با هنر افسونگر یک سینماگر جنوبی در پس زمینه لنج و بادگیرهای شهری باستانی، در خیال همگان زاده و به معرفی شد و مدتی بعد نیز به خاطرات پیوست.
انتهای پیام/*