مالیات یکی از موضوعهایی مهم در اقتصاد تمامی کشورهای جهان بهشمار میرود. انواع مالیات، ابزاری برای تامین هزینههای جاری و عمرانی دولتهاست.
از یکسو، در تمامی کشورها بیشتر هزینهها از طریق مالیات تامین میشود و ازسوی دیگر، مالیات ابزار توزیع عادلانه درآمد، رشد اقتصادی متوازن و عامل تثبیتکننده اقتصاد آن کشور است. آنطور که آمارها نشان میدهد در کشورهای توسعهیافته نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی بهطور میانگین بیش از ۳۴ درصد است که نشان از نرخ بالای مالیات در این کشورها دارد. این نسبت در ایران حدود ۸ درصد است.
بهدلیل آسانی وصول مالیات از فرد و حقوقبگیران، به نظر میرسد که مالیات جدی تنها از این گروههای اجتماعی گرفته میشود و دراین بین بسیاری از افراد و بخشها هستند که با وجود اینکه از سرمایههای خود، بهویژه سرمایههای به کار گرفته در فعالیتهای غیرتولیدی، استفاده میکنند، مالیات متناسب با آن را پرداخت نمیکنند.
آنطور که آمارها نشان میدهد، سالانه حداکثر ۳۰ هزار میلیارد تومان در کشور فرار مالیاتی داریم که به گفته کارشناسان نبود ساختار نظاممند در نظام مالیاتی کشور سبب شده تا در تمامی سالها، بر دریافت مالیاتها وضعیت ناعادلانهای حاکم باشد و بهدنبال آن فرار مالیاتی گسترش پیدا کند و همین امر زمینه سوءاستفادههای بسیاری را بهوجود آورد. اصلاح ساختار معیوب مالیات درحالی در سالهای گذشته همواره ازسوی دولتها مورد تاکید قرار گرفته که هنوز در رفع مشکلات این حوزه اقدام عملی انجام نشده است و همین امر باعث شده اقتصاد کشور از این بابت دچار چالشها و هزینههای هنگفتی شود که شرایط امروز اقتصاد ایران موید همین امر است.
این روزها که بازارهای اقتصادی کشور در گرداب دلالان و واسطهها گرفتارشده؛ اغلب کارشناسان بر این باورند که یکی از دلایل جولان این افراد، نبود وضع مالیات عادلانه و مجموع مالیات بر درآمد یا عایدی سرمایه است که برخی گروههای ذینفع ازاین موضوع سوءاستفاده کرده و زمینه کسب سودهای غیرمتعارف برایشان فراهم شود. به هرحال در این برهه از زمان بازارهای گوناگون همچون ارز و سکه که در التهاب قرار دارند و دچار آشفتگی هستند، این امر سبب شده تا موضوع اصلاح و تجدیدنظر در ساختار نظام مالیاتی کشور بار دیگر جدی شود و دولت را به صرافت بیندازد تا در این زمینه اقدامات و بازنگریهایی را انجام دهد.
دریافت مالیات از سودهای اتفاقی
وزیر امور اقتصادی و دارایی در این زمینه با انتشار متنی در صفحه شخصی خود در فضای مجازی براین موضوع تاکید کرده که سازمان امور مالیاتی کشور باید، مالیات بر سود اتفاقی برای خریداران عمده سکه و ارز را عملیاتی کند. به گفته مسعود کرباسیان براساس اقدامات انجام شده در این راستا، باید سازمان امور مالیاتی خریداران عمده سکه را شناسایی کرده و براساس قانون آنها مکلف به پرداخت مالیات بر «سود اتفاقی» هستند. وی افزود: ۱۰۰ نفر نخست این فهرست که بیشترین خرید را انجام دادهاند، به صورت اولویتدار مورد بررسی و مطالبه مالیات قرار میگیرند.
وی همچنین تاکید کرده که همین روند در بازار ارز باید انجام شود. به گفته وزیر امور اقتصادی و دارایی، هر مجموعهای یا فردی که از طریق خریدوفروش ارز سود اتفاقی بهدست آورده، مشمول این مالیات میشود و دایره بررسیها و مطالبهگری ما تمام بخشهای اقتصادی کشور رادر برمیگیرد. کرباسیان تصریح کرده که خوشبختانه سازمان امور مالیاتی این گروه را نیز شناسایی کرده و در روزهای جاری آنها مکلف به پرداخت مطالبات دولت میشوند. وزیر امور اقتصادی و دارایی افزود: همچنین فعالیت موسسهها و آژانسهای مسافرتی هم به دقت رصد میشود و با برخی از آنها که از موضوع پرداخت ارز مسافری برای سفر به کشورهای بدون نیاز به روادید سوءاستفاده کردهاند، برخورد خواهد شد و همچنین این گروه از فعالان اقتصادی شامل دریافت مالیات میشوند. وی اظهار کرد: کسانی هم که از وضعیت ارز مسافری سوءاستفاده کردهاند و با برخی اقداماتشان سودهایی بهدست آوردهاند نیز باید مالیات سود اتفاقی را پرداخت کنند. وزیر امور اقتصادی و دارایی با تاکید بر اینکه «مردم مطمئن باشند کوتاه نخواهیم آمد و ریال به ریال حق آنها را مطالبه میکنیم»، گفت: قرار نیست تولیدکنندگان با زحمت و عبور از موانع کار کنند، مالیات بدهند و گروه دیگری زیر سایه اقتصاد زیرمینی از پرداخت حقوق دولت و ملت خودداری کنند.
تجدیدنظر در معافیتهای مالیاتی
رئیس کل سازمان مالیاتی هم در نشست سراسری مدیران مالیاتی کشور با تاکید بر اینکه مبارزه با فرار مالیاتی در اولویت برنامههای سازمان است، بر تجدیدنظر جدی درباره وضعیت معافیتهای مالیاتی در کشور تاکید کرد. سیدکامل تقوینژاد تصریح کرد: برای مبارزه با فرار مالیاتی برنامهریزیهای جدی انجام شد است. معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی با بیان اینکه کارآیی این نهاد فقط به وصول درآمدها محدود نمیشود، گفت: تسهیل خدماترسانی به مردم و رضایتمندی آنها از مجموعه اقدامات این نهاد و معیار مهمی برای کارآیی این نهاد است. تقوینژاد با اشاره به اینکه سال گذشته بهطور تقریبی ۱۰۰ درصد درآمدهای مالیاتی محقق شده، گفت: امسال با مجموعه تحولات انجام شده در نظام مالیاتی و همچنین تشدید مبارزه با فرار مالیاتی و پولشویی، شناسایی مودیان جدید و رسیدگی جدی به معوقات و مطالبات مالیاتی، قصد داریم درآمدهای مالیاتی پیشبینی شده را محقق کنیم و البته در این مسیر، لازم است شرایط بخشهای گوناگون اقتصادی بهویژه تولید، صادرات و اشتغال را رعایت کنیم و به وضعیت آنها توجه داشته باشیم. رئیس کل سازمان امور مالیاتی کشور در ادامه بر انجام تجدیدنظر جدی درباره وضعیت معافیتهای مالیاتی در کشور تاکید و اظهار کرد: معافیت بخش بزرگی از تولید ناخالص داخلی از مالیات، باعث شده نتوان متناسب با ظرفیت اقتصاد کشور، مالیات وصول کرد. تقوینژاد با اشاره به وضعیت برجام و فشارهای امریکا بر اقتصاد ایران گفت: در این شرایط حساس باید بیشترین حمایت از نظام مالیاتی انجام شود و همه نهادها و بخشهای اقتصادی، یکپارچه و همافزا عمل کنند.
عدالت مالیاتی باید حاکم شود
آنطور که کارشناسان میگویند اگر اصلاحات لازم در ساختار نظام مالیات کشور انجام و مالیات بر عایدی سرمایه و مجموعدرآمد تدوین و اجرایی شود، این امر میتواند باعث تغییر شرایط شده و اقتصاد ایران را از این وضعیت که در آن گرفتار شده تا حد زیادی رها کند.
محمود تولایی، رئیس کمیسیون مالیات اتاق بازرگانی ایران دراینباره در گفتوگو با «گسترشتجارت» با بیان اینکه مالیات باید بهعنوان یک ابزار کنترلی در تمامی بخشهای اقتصادی، همواره جاری و ساری باشد و فقط معطوف به یک زمان خاص باگذار از یک شرایط مقطعی نباشد، افزود: درحالحاضر دولت مصمم است از ابزار مالیات برای کنترل سوداگری در اقتصاد که هزینه سنگینی را به کشور تحمیل کرده، کمک بگیرد که به نظر میرسد این امر میتواند کاربردی باشد. اما پرسش اینجاست که چرا این سیاست همواره در تمامی بخشها اعمال نمیشود؟
به گفته او این باور باید وجود داشته باشد که نظام مالیاتی باید به شکلی کارآمد باشد و همه بخشهای اقتصادی در جایگاه خودشان زیر چتر مالیاتی قرار گیرند و مالیات از آنها دریافت شود. اینکه در برههای از زمان بهعنوان نمونه، در شرایط فعلی که بسیاری از افراد با خرید سکه و ارز سود هنگفتی دریافت کردهاند و برای آنها مالیات درنظر گرفته شود، اقدامات زیرساختی به شمار نمیآید.
این کارشناس معتقد است که برای جلوگیری از بههم ریختگی اقتصاد، باید همواره از ابزار مالیاتی استفاده کرد و همه فعالیتها و درآمدها مشمول پرداخت مالیات باشند. بهطور حتم، اگر این اتفاق رخ دهد یک نظم و عدالت اجتماعی در تمامی بخشها حاکم خواهد شد و این در نهایت به سود اقتصاد خواهد بود.
به گفته این کارشناس رویکرد دریافت مالیات باید تغییر کند. به این صورت که دریافت مالیات همگانی شود تا عدالتمحوری دراین حوزه حاکم شود و این موضوع بسیار مهمی است که باید مورد توجه باشد.
جلوی فساد و رانت گرفته میشود
محمد ربیعزاده از کارشناسان و صاحبنظران این حوزه نیز در گفتوگو با «گسترشتجارت» با بیان اینکه سوداگری و دلالی در بازارها باعث بههم ریختن نظم اقتصادی میشود و باید به هر نحوی جلوی اینگونه فعالیتها را گرفت، افزود: به نظرمیرسد دریافت مالیات میتواند تا حد زیادی این وضعیت را مدیریت کند و این موضوعی است که در دستور کار سیاستگذاران اقتصادی قرار گرفته و اگر اجرایی شود، اتفاقهای خوبی رخ میدهد.
وی با بیان این پرسش که چرا باید افرادی که سوداگری میکنند و از این محل سودهای بالایی بهدست میآورند، از پرداخت مالیات معاف باشند و سایر بخشهای اقتصادی که در شرایط سختی فعالیت و درآمد کسب میکنند باید مالیات بدهند، گفت: دریافت مالیات باید عادلانه باشد و این موضوعی است که زمینه تشویق افراد به پرداخت مالیات را فراهم خواهد کرد. او ادامه داد: بهطور حتم در شرایط فعلی که بازارهای ارز و سکه ملتهب شده است و دلالان در این بازار جولان میدهند، دریافت مالیات بر عایدی سرمایه و مجموع درآمد میتواند جلوی این فضای دلالی را بگیرد و از التهابهای این بازار بکاهد.
این کارشناس بر این باور است که در مجموع دریافت مالیات از تمامی فعالیتها و درآمدها، میتواند یک عامل بازدارنده در بحث فساد، رانت و سوداگری باشد و کارکردهای بسیار خوبی دارد.
به گفته ربیعزاده، ما نیاز داریم که در بحث مالیاتستانی فرهنگسازی کنیم و این اطمینان را ایجاد کنیم که درآمدهای مالیاتی صرف، آبادانی کشور میشود و عدالت در این امر حاکم است. بهطور حتم، اگر این نگرش ایجاد شود مردم نیز در این راستا دولت را یاری خواهند کرد و نظارت ازسوی خود مردم در این حوزه بیشتر میشود.
وی با اشاره به اینکه درحالحاضر بخشی که به شکل منظم از آن مالیات دریافت میشود، گروه حقوقبگیران هستند که این نظم باید در تمامی بخشها حاکم باشد، افزود: باید قبول کنیم که دریافت مالیات از همه بخشها زمینه شفافیت هرچه بیشتر در تمامی حوزههای اقتصادی را افزایش میدهد و در این شرایط دیگر نمیتوان بهراحتی افراد را متهم به فساد کرد، همانطور که میتوان بهراحتی تخلفات مالی را از این طریق شناسایی کرد.