اُزبکی یکی از روستاهای کوچک غرب استان البرز است، اما شهرتی جهانی دارد. خشت گِلین نه هزارساله آن در موزه سازمان ملل متّحد، روایتگر دیرپایی مدنیّت در ایران است و شهر مادی یک کیلومتر در یک کیلومتر آن که مشابهاش تاکنون در هیچ یک از محوطههای باستانی منسوب به مادها دیده نشده است.
در مجموع آثاری از هزاره هفتم پیش از میلاد مسیح تا دوره اسلامی (ایلخانیان) در این محوطه وجود دارد. به همین جهت، دکتر یوسف مجیدزاده چهره ماندگار باستانشناسی ایران از تعبیر «دانشگاه باستانشناسی» برای ازبکی استفاده میکند؛ چون سیر باستانی نه هزار سالهای در ده تپّه آن قابل مشاهده است.
استاد مجیدزاده سرپرست گروه کاوش در محوطه باستانی ازبکی، در یکی از روزهای سرد پاییزی سال 1378 خورشیدی، یک لوح گِلی باستانی را در «مارال تپه» محوطه ازبکی کشف کرد که با مطالعه آن نتایج شگفتانگیزی به دست آمد.
مارال تپه از اواسط هزاره چهارم پیش از میلاد این سند افتخارآمیز را در دل پر راز خویش حفظ کرده و آن را پس از گذشت این هزاره های طولانی به مردم فرهنگ دوست ایران هدیه کرده است.
این لوح گلین بیشتر شبیه گلنبشتههای دوران آغاز عیلامی است که ارقام و نشانههای آن تاکنون مشاهده نشده است.
به نظر میرسد لوح به دست آمده بخشی از یک لوح محاسباتی باشد. در آن، ارقام بیشتر به صورت سوراخهای کوچک گِرد در اثر ناخن و یا وسیلهای مانند آن ایجاد شده و قبل از باز کردن حساب مجدّد به کمک خطی افقی حساب پیشین را به اصطلاح بستهاند.
ورز گِل چنان به خوبی انجام گرفته که جنس آن به طور کامل فشرده و سخت شده است و حتّی یک حباب هر چند کوچک هوا هم در سطح لوح به چشم نمیخورد. شکل لوح احتمالاً راستگوشه است. طول این قطعه در حالت کنونی 7/6 و عرض آن 7/5 سانتیمتر است اما به نظر میرسد که در اصل ابعادی به مراتب بیشتر از این داشته است.
ضخامت لوح در حدود یک سانتیمتر است و نگاهی به پشت آن نشان میدهد که یک بار بر آن چیزهایی نوشته شده اما پیش از خشک شدن لوح، سطح آن را صاف کرده یا به عبارت دیگر پاک کردهاند.
این لوح به همراه پیکره و سفال لب واریختهای که از سکویی واقع در غرب برش حفاری مارال تپه به دست آمده، دست کم بر وجود نوعی ارتباط تجاری میان شوش باستان واقع در استان خوزستان و محوطه باستانی ازبکی در استان البرز دلالت میکند.
با احتساب فاصله مکانی این مناطق می توان به شگفتی و اهمیت موضوع پی برد. در سال 1380ش مقالهای از «فرانسوا والا» زبانشناس فرانسوی در یکی از مجلههای تخصصی زبانشناسی فرانسه در معرفی این لوح به چاپ رسیده است.
گزارش از دکتر حسین عسکری – محقق و پژوهشگر