زری‌بافی هنری به قدمت تاریخ

به گزارش تابناک اصفهان، زری بافی از منسوجاتی است که ریشه در تاریخ قدیم ایران دارد. هرودوت و اوستا چیزی شبیه زری را وصف کرده اند ولی در تاریخ فقط زمانی که مورخان چینی از زری های پیشکش ایرانیان به دربار چین نام می برند به نمونه واقعی آنچه امروز می توان زری داشته داشته باشد بر می خوریم.

جهانگرد چینی هوانگ تانگ در آن زمان زری های ایران را ستوده است و هنگامی که هراکلیوست دستگرد را غارت کرد همه جامه های شاهانه را زربفت یافت. گزارش مورخان عرب از گریختن و کشته شدن آخرین شاه ساسانی یزد گرد سوم با جامه های فاخر که از نخ های زر و سیم بافته شده بود اشاره دارد.

در زمان ساسانیان پارچه های زربفت از چنان شهرنی برخوردار شد که هواخان بی شماری در تمام نقاط عالم پیدا کرد و بسیاری از پارچه های زری ایران از همان قدیم به مغرب زمین برده شد.

غالب این پارچه ها را ثروتمندان می خریدند و عده ای از این ثروتمندان به عنوان هدیه این پارچه را تقدیم کلیسا می کردند. هنر زربفت در زمان صفویه مانند بساری از هنرهای دیگر به اوج خود رسید و از این پس استفاده از نخ گلابتون(مخلوطی از طلا و نقره که بر روی ابریشم تابیده می شود) در بافت پارچه های زربفت آغاز شد. تا قبل از صفویه پارچه های زربفت بدون استفاده از نخ گلابتون بافته می شد ولی در زمان صفویه توسط غیاث الدین یزدی بافت پارچه زری تکامل یافت و با استفاده از نخ گلابتون به سبک جدیدی بافته شد.

هنرمند بافنده در انتخاب طرح کاملا آزاد است چرا که از هر طرحی می توان برای بافت پارچه زری استفاده کرد پس ابتدا بر اساس ذوق و سلیقه هنرمند طرح انتخاب،کشیده و اصلاح می شود. تا بتوان آن را بر روی دستگاه زری بافی اجرا کرد.. این طرح ها شامل انواع گل و بوته ،ترنج،انواع خط ختایی ،اسلیمی ،تصویر طرح های مینیاتوری لیلی و مجنون و... است .

بعد از آماده شدن طرح،عمل نقش بندی انجام می شود. معادل طرح از نخ های دستور برای نقش بندی استفاده می شود. سپس در ادامه معادل نقشه دستور را نخ کشی کرده و نقشه داخل نخ ها انتقال داده می شود. این مرحله از کار در بافت زری به دستور بندی شهرت دارد. برای اجرای ستور نقش بندی روی دستگاه به تعداد طرح ها(نخ هایی که قسمتی از دستگاه زری بافی است) نخ های دستور به شیلیت ها بسته می شود.

در ادامه شیلیت ها به تعدادی ورد(چله دستگاه زری است که شامل 2 تار است یک تار زمینه و یک تار روی که تعداد تار ها در مجموع 4800 تار است و بر اسا س نقشه داخل ورد شده و عبور می کند و وردها به شیلیت وصل است بسته می شود. سپس فردی که در بالایی دستگاه نشسته و به گوشواره کش معروف است نقش های بسته شده را می کشد یک نفر نیز پشت دستگاه قرار گرفته که بافنده است و ماسوره ها را عبور داده تا پارچه بافته شود.

جنس تارهای دستگاه از نخ های ابریشمی است که به صورت چله دوانده می شود سپس با نشاسته گل گندم، سرشم یا ژلاتین ماهی آهار داده می شود تا ابریشم خام دارای استحکام شود.

پارچه رزی را بدون نخ گلابتون هم می توان تهیه کرد و مراحل تهیه آن بدون تغییر است تنها تفاوت در استفاده از نخ گلابتون است. چون نخ گلابتون به عنوان پود پارچه مورد استفاده قرار می گیرد. برای تهیه یک قطعه پارچه میزان استفاده از گلابتون ثابت است اما بسته به نوع طرح و نقش انتخاب شده میزان نمایان شدن نخ گلابتون متفاوت است که هنرمند سعی میکند طرحی را انتخاب نماید که بیشترین جلوه نخ گلابتون در پارچه نمایان شود.

مراحل آموزش شامل فراگیری طراحی بافت نفش بندی، پیش زدن نخ ها،گوشواره کشی، بافندگی، بردن اشتی ، چله کشی و یادگیری امور فنی دستگاه بافندگی است. طبق تحقیقات پروفسور پوپ خاور شناس معروف نمونه های از پارچه زری در اغلب موزه های جهان وجود دارد.

گزارش: سمیه قنبری