به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، صنعت بانکرینگ (Bunkering) مجموعهای از عملیات سوخترسانی به کشتیها و سایر شناورهای دریایی است که به دو صورت سوخترسانی بر روی دریا با استفاده از شناورهای خاص یا پهلوگیری کشتی در اسکلههای سوخترسانی، و نیز خدمات جانبی از قبیل خدمات هتلینگ، تعمیرات و تأمین قطعات مورد نیاز کشتیها، تهیه آذوقه و مایحتاج خدمه و کارکنان کشتی انجام میشود. سوخت مصرفی کشتیها عمدتا نفت کوره (مازوت) و بعضا گازوئیل است. سالانه دهها هزار کشتی بزرگ تجاری، نفتکشهای غولپیکر و سایر شناورهای دریایی در آبهای دنیا تردد میکنند. بنادر سنگاپور، رتردام هلند و فجیره امارات متحده عربی و نیز بنادر کشورهای آمریکا و چین، پیشروان صنعت بانکرینگ در جهان هستند. بندر فجیره امارات بهعنوان مهمترین بندر حوزه خلیج فارس و دریای عمان و سومین بندر بزرگ جهان، با حجم بانکرینگ ۴۰ میلیون لیتر در روز، اصلیترین رقیب ایران در بازار بانکرینگ این منطقه است.
نمایی از موقعیت جغرافیایی مهمترین بنادر فعال ایران و امارات در عرصه بانکرینگ
*بازار ۸۰ میلیارد دلاری بانکرینگ جهان
آمارهای جهانی در سال ۲۰۱۰ حاکی از تجارت بزرگ بانکرینگ در دنیا است (۱) و طبق برآورد صورتگرفته هماکنون روزانه ۶۰۰ میلیون لیتر نفت کوره و گازوئیل به ارزش تقریبی ۲۱۰ میلیون دلار (متناسب با قیمت فعلی نفت خام یعنی ۶۰ دلار در هر بشکه) در صنعت بانکرینگ مبادله میشود. به عبارت دیگر، ارزش سالانه بازار بانکرینگ دنیا، ۸۰ میلیارد دلار است.
براساس این آمارها، سهم بانکرینگ خلیج فارس ۱۲درصد کل دنیا است. امارات متحده عربی، ایران و عربستان کشورهای فعال منطقه در این زمینه هستند که بطور متوسط روزانه ۷۰ میلیون لیتر سوخت را به کشتیهای عبوری تحویل میدهند. با احتساب قیمت ۳۵ سنت برای هر لیتر نفت کوره، ۹ میلیارد دلار درآمد سالانه حاصل از بانکرینگ صرفا از محل سوخترسانی به کشتیها برای کشورهای حوزه خلیج فارس است. براساس آمارهای اعلام شده از سوی سید ناصر سجادی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی ایران، در سال ۹۳ روزانه ۱۰میلیون لیتر فرآورده نفتی توسط ایران بانکر شده است (۲) و درآمد ایران از این صنعت در سال گذشته حدود ۱. ۳ میلیارد دلار بوده است. بیش از ۹۵ درصد سوخت بانکر شده ایران، نفت کوره بوده است.
*فاصله چشمگیر ایران تا جایگاه مورد انتظار در بازار بانکرینگ خلیج فارس و دریای عمان
اگر به روند توسعه صنعت بانکرینگ ایران نگاهی بیندازیم، با وجود سوابق طولانی مدت تردد کشتیهای تجاری و نفتکش در سواحل جنوبی ایران، سالهای زیادی نیست که کشورمان وارد این عرصه شده است. در واقع، از نیمه دوم سال ۸۵ بود که ایران ورود به بازار بانکرینگ را به صورت جدی آغاز کرد. روند توسعه این صنعت در سالهای ابتدایی آنقدر سریع صورت گرفت که توسعه صنعت بانکرینگ در قانون برنامه پنجم توسعه نیز مورد توجه قرار گرفت و مطابق با ماده ۱۳۱ این قانون، وزارت نفت موظف به آماده سازی و اجرای طرحی جامع برای افزایش سالانه حداقل بیست درصدی بانکرینگ از طریق بخش غیردولتی شد (۳). با این وجود، روند توسعه صنعت بانکرینگ در سالهای ۸۹ تا ۹۱ دچار افت چشمگیری شد، البته در سالهای اخیر دوباره این روند صعودی شده است.
حجم بانکرینگ نفت کوره و گازوئیل ایران در سالهای ۸۶ تا۹۳ (میلیون لیتر در روز) (۴)
همانطور که از نمودار مشخص است حجم بانکرینگ ایران در بهترین شرایط یعنی سالهای ۸۸ و ۹۳ تنها در حدود ۱۵درصد از حجم بانکرینگ آن هم فقط در بخش سوخترسانی و نه کل این صنعت در خلیج فارس را شامل میشود. این درحالی است که ایران از مزایای فراوانی همچون سواحل طویل خلیج فارس و دریای عمان، ظرفیت بالای تولید نفت کوره در پالایشگاههای نفت کشور و کیفیت مناسب آن و نیز موقعیت جغرافیایی و نزدیکتر بودن (حدود ۴۰ مایل دریایی) بنادر کشور از جمله قشم، بندرعباس، لارک و ابوموسی به خطوط بینالمللی دریایی برخوردار است.
با توجه به قانون برنامه پنجم توسعه قرار بود که حجم بانکرینگ کشور در سال پایانی این برنامه به ۲۳ میلیون لیتر در روز برسد. (۵) دستیابی به این هدف با توجه به امتیازات ایران در خلیج فارس، یقینا امکانپذیر بود، اما روند صعودی بانکرینگ کشور از سال ۸۹ متوقف و حتی معکوس شد، البته در دو سال گذشته با ورود چند شرکت خصوصی جدید به عرصه بانکرینگ ایران، افزایش بنادر بانکر کننده، بهرهبرداری از برخی زیرساختهای لازم مانند ساخت مخازن و خرید کشتیهای سوخترسان و نیز کاهش فشار روانی تحریم، سهم ایران در بازار سوخترسانی خلیج فارس کمی بهبود یافته است. اما سوال اینجاست آیا سهم یک میلیارد دلاری از بازار ده میلیارد دلاری فروش فرآوردههای نفتی خلیج فارس شایسته جایگاه ایران در منطقه با وجود ظرفیتهای موجود است؟
در راستای افزایش سهم ایران در بازار بانکرینگ خلیج فارس و نیز افزایش توان رقابتی بنادر کشور با بنادری مانند فجیره امارات در طول اجرای برنامه ششم توسعه، لازم است وزارت نفت و سازمان بنادر و دریانوردی با همکاری بخش خصوصی فعال در این عرصه، به صورت جدی رفع موانع پیشرفت صنعت بانکرینگ را در اولویت کاری خود قرار دهند.