شب یلدا در نزد ایرانیان از جایگاه ویژه و خاصی برخوردار است اما سنت ها و آیین های طولانی ترین شب سال در مناطق مختلف کشور متفاوت و جالب توجه است.
تابناک ایلام::مردم استان ایلام شب یلدا را همچون سایر هموطنان غنیمت شمره و آن را فرصتی
مناسب برای شب نشینی و دور همی می دانند و همچون سایرین این یک دقیقه
طولانی تر بودن این شب را نسبت به سایر شب های سال جشن می گیرند.
بازار
ایلام از چند روز مانده به آغاز فصل زمستان و شب چله رنگ و بوی یلدا گرفته و
آجیل های متنوع و خوراکی های مختلف در کنار انارهای سرخ و هندوانه های
سبز، رنگی تازه به خود گرفته است.
با نزدیک شدن به شب یلدا مردم نیز
خرید خود را برای جشن این شب آغاز کرده اند و این خریدها از دیروز شدت
بیشتری گرفته و عموم مردم در تلاش هستند تا از خریدهای این شب عقب نمانند.
اگر
چه بیشتر مردم فرصت در کنار هم بودن در این شب را بسیار مهم می دانند اما
این نکته که طولانی شدن این شب چقدر برای انسان ها ارزش دارد شاید از منظر
خیلی ها پنهان بماند و نادیده گرفته شود.
یلدا این آیین کهن که در
طولانی ترین شب سال فرصتی برای دور هم جمع شدن را به ما هدیه می کند باید
قدر دانست و این واقعیت را دریافت که چند ثانیه بیشتر با هم بودن را باید
جشن گرفت.
یلدا که به معنای طلوع خورشید و آغازگر انقلاب زمستانی است
از گذشته‌های دور تاکنون همواره یکی از بیاد ماندنی ترین و زیباترین
شب‌های مردم ایران زمین بوده است.
ایرانیان باستان با باور اینکه فردای
شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلندتر شده و تابش نور ایزدی افزونی
می‌یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می‌خواندند
و برای آن جشن بزرگی برپا می‌کردند.
این شب به علت ارزش و اهمیتی که
از قدیم از سوی نیاکان ما به آن داده شده دارای جایگاه خاصی در سنت و فرهنگ
اصیل مردم کشورمان است و شب بلند سال، شب خنده و داستان، شب دید و بازدید و
خواندن فال حافظ و حتی می‌توان گفت بیاد ماندنی‌ترین شب سال است.
ایرانیان
باستان در گزینش خوراکی‌های مخصوص آیین های این شب، به عناصری که با
باروری و برکت پیوند دارد، توجه ویژه‌ای داشتند که یکی از این عناصر خوردن
انار و هندوانه در شب یلدا است.
به عقیده مردم میوه انار به خاطر
دانه‌های زیادی که دارد، مظهر باروری و زایندگی است بنابراین انار خوری
نوعی جادوی سرایتی است تا از این راه، نیروی باروری و زایندگی از انار به
انسان منتقل شود.
همچنین به عقیده ایرانیان اگر مقداری هندوانه در شب چله بخورند، در سراسر چله بزرگ و کوچک سرما و بیماری بر آنان غلبه نخواهد کرد.
اما
یلدا در هر شهر، منطقه و هر قومی با سنت و آیین خاصی همراه است که از
بزرگان آنها که وارثان تاریخ و با عظمت ایران اند، به ارث رسیده و هنوز
پابرجاست و ممکن است در برخی مناطق کم رنگ هم شده باشد.
یکی از آیین
های شب یلدا نزد ایرانیان، تفال زنی به دیوان حافظ است و آنان دیوان اشعار
لسان الغیب را با نیت بهروزی و شادکامی می‌گشایند و فال دل خویش را از او
طلب می‌کنند.
در برخی دیگر از جاهای ایران نیز شاهنامه خوانی رواج دارد
و بازگویی خاطرات و قصه گویی پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها نیز یکی از مواردی
است که یلدا را برای خانواده ایرانی دلپذیرتر می‌کند.
اما همه این ها ترفندهایی است تا خانواده‌ها گرد یکدیگر آید و بلندترین شب سال را با شادی و خرسندی به سپیده برسانند.
ایلامی ها نیز در همه مناطق شهری و روستایی همچون دیگر مردم ایران زمین شب یلدا را جشن می‌گیرند و تا پاسی از شب بیدار می‌مانند.
به
نقل از برخی بزرگان شهر ایلام، شب چله یکی از زیباترین شب‌های دوران
نوجوانی آنان بوده زیرا در این شب‌ها اغلب زنان با پخت انواع شیرینی‌ها از
قبیل کله کنجی، شله کینه، برجی برساق، نان خرمایی و مهیا کردن تنقلاتی نظیر
گنمه شیره و کفله ذرات و میوه‌هایی چون سیب، پرتقال و انار و هندوانه این
شب را لذت بخش و بیادماندنی می‌ساختند.
بیشتر اهالی این منطقه با تهیه
غذاهایی از بوقلمون، گوسفند و پختن غذاهایی چون سبزی پلو و ماهی و قورمه
سبزی و انواع تنقلات از مهمانان خود در این شب پذیرایی می کنند.
دید و
بازدید از اقوام و آشنایان و بزرگان فامیل از دیگر کارهایی است که مردم در
این شب انجام می‌دهند به طوری که تا پاسی از شب تردد مردم در سطح شهر ایلام
ادامه دارد.
اما در کنار فال حافظ، قصه گویی و دور هم جمع شدن، یکی از
آیین های معروف شب چله در ایلام سنت شلی ملی است که تا نزدیک سه دهه پیش
بین مردم این دیار رواج داشت و برگزار می شد به این صورت که تعدادی از
جوانان و نوجوانان پسر در ابتدای شب یلدا جمع شده و هر کدام یک چوب دستی
برداشته و همگی به در منازل آبادی مراجعه و افراد جلوتر چند چوب دستی بر در
منزل یا روی سیاه چادر نواخته و سپس یکصدا می گفتند : شلی ملی (به معنی
طلب غذا و خوراکی) و عده ای دیگر و یا همگی ادامه می دادند: خال دقولی و
این گونه طلب مواد غذایی از صاحب خانه می کردند.
صاحب منزل نیز مقداری
آرد یا خرما و گاهی پول نقد به آنها می داد و آنها در آخر همه مواد غذایی
را میان خود تقسیم و آردها را در بقالی محل فروخته و در عوض مواد غذایی
خریده و بین خود پخش می کردند و در این آیین هیچ گاه به در منزل کسانی که
فقیر و بی بضاعت بودند نمی رفتند.
سنت کهن شلی ملی بدون شک ریشه در
تاریخ منطقه دارد و بر این پایه انجام گرفته که به نوعی قهر طبیعت در
زمستان که برف ها سنگین و یخبندان سخت و سیلاب های سهمگین و در نهایت
گرسنگی و مشقت در پی داشت را به کنترل در آورده و به مهر و رافت تبدیل
سازند و نوعدوستی به هم داشته باشند.
مردم ایلام در این شب دور هم جمع
شده و به شب‌نشینی و قصه گفتن و انجام برخی بازی ها و سرگرمی ها پرداخته و
معتقدند کسی که در این شب بخوابد زمستان آن سال همیشه در خواب می‌ماند و
کارهایش عقب می‌افتد.
مردم این دیار معتقدند با گرمای همدلی، محبت و
هم‌صحبتی در شب چله می‌توانند بر سرمای سخت زمستان غلبه کنند و این فصل سرد
را در کنار هم با خوشی سپری کنند.
این سنت‌ها از قدیم به جای مانده و
وارد فرهنگ اسلامی ما ایرانیان شده و تا کنون هم پا برجاست و باید به درستی
فرهنگ آن به مردم معرفی شود، چرا که اصل این شب توجه به بزرگان و اهمیت به
پندهای آنان، اندرز گرفتن و استفاده از تجربه های آنان در زندگی و ارج
نهادن به اتحاد و همدلی است.
ثبت آیین شله ملی در دستور کار میراث فرهنگی ایلام
کارشناس ثبت آثار معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان ایلام نیز در خصوص لزوم حفظ سنت های هر منطقه در مناسبت های مختلف سال معتقد است: یکی از وظایف مردم شناسی حفظ آیین ها و اصالت های معنوی است که مراسم شب چله یکی از آنهاست که باید به ثبت معنوی برسد.
رائد ناصری فر اظهار کرد: در این زمینه تاکنون آیین های زیادی ثبت
شده و شب چله هم که با گردهمایی و کرسی نشینی و بازی ها بین بچه ها مرسوم
است باید حفظ و احیا شود.
وی ادامه داد: سنت شله ملی از قدیم در استان
ایلام بیادگار مانده و بیانگر حفظ روحیه تعاون و همکاری و کمک به یکدیگر
است و این اداره کل درصددد ثبت این آیین سنتی است.
ناصری فر تاکید کرد:
آیین های مختلف معنوی برای ماندگاری باید ثبت شده و ثبت آیین شله ملی از
سنت های کهن در استان ایلام ویژه شب چله در دستور کار این اداره کل قرار
دارد.
وی گفت: این آیین ها باید نسل به نسل منتقل و با ثبت آنها از فراموشی آنها جلوگیری خواهد شد.
به امید اینکه همیشه ایام دورهمی های خانوادگی مان گرم باشد، یلدا مبارک./ف
منبع: ايرنا
