کارکرد اصلی زبان ایجاد ارتباط یعنی انتقال اطلاعات از شخصی به شخص دیگر است و لذاست که هر سیستم ارتباطی منحصربه فردی یک زبان نامیده میشود؛ این که دو سیستم باید چه مقدار با هم تفاوت داشته باشند تا زبانهای متفاوتی محسوب شوند را نمیتوان بهطور دقیق بیان کرد اما بهطور کلی اگر زبان دو نفر برای یکدیگر قابل فهم نباشد دو زبان متفاوت محسوب میشود.
ناگفته پیداست که "همزبانی" به عنوان یک شاخص موثر فرهنگی و ارتباطی در انتصاب کارگزاران و مدیران دولتی در نقاط مختلف کشور واجد اهمیت و حساسیت است و از همین روی بنا دارم در این مجال مختصر، سیاست دولت یازدهم در انتصاب استانداران و مدیران غیربومی در نقاط مختلف کشور و از جمله استان اردبیل را مورد بررسی و آسیبشناسی قرار دهم.
آقای اکبر بهنام جو، نماینده عالی دولت در استانی با حدود یک میلیون و 300 هزار نفر جمعیت که 99 درصد آنان به زبان ترکی آذربایجانی تکلم میکنند، به عنوان استاندار غیربومی مستقر است و او نه تنها هیچ آشنایی با زبان ترکی ندارد بلکه بخش اعظم جمعیت استان نیز متقابلاً با زبان او(فارسی) آشنا نبوده و نیستند!
تحقیقات نشان میدهد با وجود گسترش شبکههای اجتماعی، همچنان تلویزیون، موثرترین ابزار رسانهای، حداقل در ایران شناخته میشود و لذاست که به عنوان مثال رئیسجمهوری اسلامی ایران برای ارائه گزارش عملکرد و انتقال پیام مهم ترجیح میدهد از این طریق و به طور زنده، رو در رو و صریح با آنان گفتگو کند و این نقض غرض است که در پایان گفتگویی مهم در شبکه استانی که در ادامه میآید، طرفین "کلمه"ای هم از یکدیگر را متوجه نباشند!
استاندار اردبیل مطابق بر این قاعده، اخیراً در یک برنامه زنده تلویزیونی از شبکه استانی سبلان و در یکسالگی مسئولیت خود، گزارش عملکرد یکساله خود را با مردم استان در میان گذاشت؛ مخاطبینی که بخش مهمی از آنان حتی "کلمه"ای از این گفتگوی تفصیلی را به دلیل آشنانبودن به زبان آقای استاندار! درنیافتند و طبق رویه ناشایست در آخر برنامه آقای بهنامجو، مدیرکل مرکز صداوسیمای استان و احیاناً اطرافیان استاندار از این مصاحبه، راضی بیرون آمدند و کسی درباره نظر مخاطبین سئوالی نکرد!
صدها هزار ساکن در اقصا نقاط استان اردبیل- به استثنای کسانی که در مدرسه و دانشگاه درس خوانده و میخوانند- که گناهشان، نداشتن "همزبانی" با نماینده عالی دولت است و اگر بلاواسطه و بدون استفاده از دیلمانج(مترجم)میدانستند که او چه میگوید چه بسا می توانستند درباره آمار و ارقام ارائه شده و بعضاً وعدههای تحقق نیافته و وعدههای جدید، از او مطالبه کنند.
نگارنده به پاسخ و توجیه کلیشهای صدر اصل 15 قانون اساسی که ممکن است درمواجهه با این مقال نیز به کار آید، کاملاً عادت دارد که میگوید« زبان و خطِ رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است ...» اما این پرسش را مطرح میکند که چرا این اصل آن هم در رسانه ملی و در شبکه استانی که فلسفه وجودی و هویتاش ضرورت توجه، استفاده از فرهنگ، زبان و رسوم مردم بومی استان است، اجرایی نشده و حقوق اولیه، طبیعی، خواست و نظر بحق مردم بی هیچ دلیل و توضیحی نادیده گرفته میشود!
کافیست رفتارهای غیرمسئولانه و بیتوجهی به این مهم و مصادیق فراوان آن از قبیل اجرای اصل 15 قانون اساسی مبنی بر آموزش زبانهای محلی در دانشگاهها و مدارس را در کنار ژست دفاع از حقوق اقلیتها و ادعاهای توخالی دولتی مورد توجه قرار دهیم که بعد از 5 سال نه تنها به وعده خود عمل نکرده بلکه خود آمر و عامل نقض حقوق طبیعی مردم با اتخاذ یک سیاست ناپخته و گزینش و نصب استانداران غیربومی بدون توجه به زیرساخت های فرهنگی و اصول اولیه آن است.
بیگمان اتخاذ سیاست نصب استانداران غیربومی و مدیرانی که با زبان مردم بومی هیچ آشنایی ندارند،در مغایرت آشکار با اصل بهرهمندی از ظرفیتهای بیبدیل اقوام به منزله رنگین کمان همدلی و مقوم وحدت کشور است و چه بسا در صورت فقدان تدبیر برای فراهم آوردن زیرساختهای فرهنگی به گسست و فاصله کارگزاران با مردم دامن بزند.
باید پذیرفت که در کنار این سیاست غیراصولی، شبکه تلویزیونی و استانی اردبیل هم نقش مخرب و غیرفرهنگی دارد و نه تنها در اصلاح پدیده بدشگون زبان التقاطی، من درآوردی و ناکجاآبادی(جملاتی با 99 درصد واژگان فارسی مختوم به یك فعل ترکی توام با مکث و دنبال کلمه گشتنها و مغلوب در بیان منظور و کلام ابتر) که اتفاقاً توسط قاطبه مدیران بومی رخنموده، اقدامی نکرده بلکه معالاسف بستری برای فراگیری آن هم شده است.
مسئولان رسانهملی میگویند که شبکههای استانی در احیای زبانهای محلی نقش مهمی داشتهاند اما بررسی اجمالی عملکرد شبکه استانی اردبیل که قطعاً محصول ادوار مختلف است نه تنها در تقویت زبان ترکی آذربایجانی سودمند نبوده بلکه با بدعتهای برشمرده، گوش آزارهم شده است.
کسی نمیگوید که به استاندار زبان "ترکی" سخن گفتن و متقابلاً به همه مردم استان اردبیل "فارسی" حرف زدن باید یاد داد، که این نشدنی است اما مسئولان مکلفاند برای بهرهگیری از ظرفیت عظیم فرهنگ،ادب و زبان فارسی و ترکی آذربایجانی و هم افزایی این دو، تدبیر کنند نه این که موجب فاصله شوند.
استاد شهریار می گوید:تورکون دیلی تک سئوگیلی ایسته کلی دیل اولماز اؤزگه دیله قاتسان بو اصیل دیل اصیل اولماز
علیاکبر روحنواز