«گره چینی» چوب یکی از هنرهای فاخر و اصیل همدان است که چند تن از هنرمندان همدانی در این هنر کارکشته و فعال هستند و یونسکو نیز مهر تاییدی را با «مهر اصالت» بر آن زده است که یکی از آنها امیر برقزدگان است.
به گزارش فارس، شاهکار دستانش بر در و دیوار کارگاهش خودنمایی میکند، گرههایی که در کنار هم اشکال هندسی را تشکیل میدهد که تنها عشق میتواند این گرهها را به هم چفت کند و شاهکاری را خلق.
استاد چیرهدستی که متواضعانه هنر به ارث برده از گذشتگان را بدون چسب و میخ و با کانه و فاق و زبانه به هم گره میزند و چشم هر بینندهای با تماشای هنر دست استاد خیره میماند.
«گرهچینی» چوب یکی از هنرهای فاخر و اصیل همدان است که چند تن از هنرمندان همدانی در این هنر چنان کارکشته و فعال هستند که یونسکو نیز مهر تاییدی را با «مهر اصالت» بر آن زدهاند.
«گرهچینی چوب» عبارت است از کنار هم قرار گرفتن اشکال هندسی طبق قاعده و اصول است و از تکرار گرهها در کنار هم اشکال زیبای گره چینی به وجود میآید.
در «گرهچینی» زاویهها مهم هستند و این زاویهها هستند که باعث به وجود آمدن شکلهای هندسی میشوند و به خاطر همین شناخت زاویهها و مهمتر از آن رسم گره است که این کار ارزش مادی و معنوی بالایی دارد.
اما امروز پس از گذشت سالیان دراز یک کارگاه، آن هم در انتهای یک محله فعال است و استادکار چیرهدستی، چون «امیر برقزدگان» در آن گره چینی میکند.
خبرگزاری فارس در یکی از روزهای تابستان در کارگاه استاد برقزدگان حاضر شد و گفتوگوی صمیمی را با وی ترتیب داد.
فارس: لطفا خودتان را معرفی کنید.
امیر برقزدگان متولد ۱۳۴۰ در همدان محله بنه بازار هستم، پدرم، عموها و پدربزرگم همه از بچگی در کار نجاری بودند.
عموی بزرگی به نام استاد محمد کارهای گرهسازی میکرد و آثار دقیقی میساخت که طبق آن من هم علاقمند به گرهچینی و کار هندسه ایرانی شدم.
فارس: کار گره چینی را از چه زمانی آغاز کردید؟
برقزدگان: در زمان نوجوانی ما در همدان گرهسازی رونقی نداشت و از رونق افتاده بود برای اینکه این هندسه را یاد بگیریم مجبور شدن به قم بروم و در بارگاه حضرت معصومه (س) از کارهای گره چینی ببینم، برداشت کنم و در همدان آن را کار کنم.
آرام آرام از ۳۰ سال پیش شروع به کار گرهچینی کردم و کارهایی که ساختم در مساجد، حسینیهها و امامزادهها نصب شد.
فارس: از کارهای خودتان بگویید؟
برقزدگان: تاکنون ۱۱۴ منبر ساختم و درب بقعه متبرکه امامزاده عبدالله (ع) و کتیبههای بالای دربها را ساختهام، برای شهرهای دیگر نیز آثاری تولید کردهام و برای کشور آلمان نیز چند پنجره ساختهام.
فارس: وضعیت گرهچینی امروز چگونه است؟
برقزدگان: مردم امروز گرایش بیشتری به گره چینی پیدا کردهاند، زیرا گرهسازی نیز در معماری ما بسیار رونق داشته است، ولی متاسفانه هنر گرهچینی با شکل معماری امروز و آپارتمانسازی خیلی هماهنگ نیست و منحصر به مساجد، امامزادهها و اماکن سنتی همچون قهوهخانههای سنتی، هتلها و رستورانها شده است.
فارس: سابقه گرهچینی به چه زمانی برمیگردد؟
برقزدگان: سابقه گره چینی در همدان به ۹۰۰ سال پیش برمیگردد، یعنی ما آثار ۹۰۰ سال پیش را داریم.
الان یک کار گره داریم که گره ۱۲ تند است و در صندوق مقبره ساخته شده که تاریخ آن به ۵۴۰ سال پیش برمیگردد و کار استاد قلندر است.
یک صندوق مقبرهای در امامزاده کوه داخل ضریح است که دو متر و ۴۰ سانت با ارتقاع یک متر و ۱۰ سانت با کار ۱۲ گره تند است که روی آن نیز منبت کاری شده و بسیار کار نفیس و برجستهای است و ۵۴۰ سال قدمت، تاریخ و شناسنامه دارد.
فارس: از اساتید هنرمند این حوزه بفرمایید.
برقزدگان: استادکارهایی که در همدان بودند و از ۱۰۰ سال اخیر نام آنها را شنیدم میتوان به استاد محمد کلیحیی، استاد محمد کابلی، استاد حاجی سرگذر که نجار زبردستی بود، استاد اسماعیل سیا یکی از نجارهای زبردست و گرهچینی همدان بوده که الان یکی از کارهای آن در موزه هگمتانه هست، میرزا ابراهیم بیداری، استاد محمد خواجه و استاد یوسف ارژنگ اشاره کرد.
در زمان ما عموی خودم حاج محمد نجار گره ساز خوبی بوده، ولی الان دیگر گره ساز در همدان نیست، هرچند ما کلاسهایی در میراث داریم و ۷۰۰ تا ۸۰۰ نفر از جوانان را آموزش دادیم و با هندسه ایرانی آشنا شدند.
شاگردان کلاس مقدماتی را گذاراندند، اما نجاری که الان گرهسازی کند، فعلاً نداریم.
فارس: شما در کارگاه تنهایی کار میکنید؟
برقزدگان: کار گرهسازی کار لذتبخشی است، کاری است که اشتیاق دارد و آدم دلش میخواهد همیشه کار کند، این کار هر چند کاری با دقت بالاست، اما سختی ندارد.
در کارگاه شاگردی که کار کند، ندارم، زیرا درآمد آنچنانی ندارد که جوانان بتوانند تأمین باشند هرچند ما زندگی را با این کار میگذرانیم.
کسی که در این کار است در قید مادیات و دنیا نیست و قرار است تنها لذت ببرد، بنابراین اکنون وسایل نجاری نیز عوض شده و نجارهای قدیم نیز یا بیکار شدند، یا فوت کردند و یا از کار افتادند و ما تنهاییم هر چند گرهساز آدم قانعی است.
فارس: شما بیشتر سفارشی کار میکنید؟ چه کسانی سفارش میدهند؟
برقزدگان: بله بیشتر سفارشی است و بیشتر مساجد، امامزادهها و... سفارش میدهند، گرهسازی زیاد کار میبرد به طوری که دو درب سفارشی ۴ تا ۵ ماه کار میبرد و نیاز نیست که هر روز سفارش گرفت.
فارس: از جوایزی که دریافت کردهاید، بفرمایید.
برقزدگان: تاکنون مهر اصالت از یونسکو دریافت کردم، ۱۲ نشان ملی گرفتم و تقدیرنامههایی از چند رئیس جمهور و نهادهای مختلف نیز دارم.
فارس: دغدغه شما در این کار هنری چیست؟
برقزدگان: مشکلات آنچنانی نداریم و کارمان را میکنیم و مردم هم لذت آن را میبرند.
یکی از دغدغهها اینکه مردم نگرانند، مبادا گرهسازی از رونق افتاده و از بین برود، اما هر چیزی که حق است، هیچ وقت از رونق نمیافتد و ناحق از بین میرود.
هر چند ممکن است که در یک مقطع زمانی رونق نداشته باشد، اما دوباره شکوفا میشود و گرهسازی هیچ وقت از بین نمیرود و مردم به ذات آن را دوست دارند، زیرا همه زوایا و اندازهها تناسبات دارد.
فقط مسؤولان سعی کنند برای شناساندن این هنر توجه کنند و سعی کنند بیشتر جلوی مردم باشد و جوانان بیشتر این هنر را در پارک ها، نمایشگاهها، مساجد و سطح جامعه ببینند.
فارس: رشته این هنر صنایعدستی در دانشگاه وجود دارد؟
برقزدگان: رشته این هنر در دانشگاه نیست، هر چند دعوت شد که چند دوره در دانشگاه پیام نور آموزش داشته باشم و اکنون در ادارهکل میراث فرهنگی نیز آموزش دارم.
فارس: در حال حاضر فقط شما در این رشته فعالیت میکنید؟
برقزدگان: من کسی را نمیشناسم، اما یکی از معضلاتی که این کار دارد نیز ورود دستگاههای جدید، چون «سی ان سی»، «لیزر» و «فارسی برا» و... است که کار دست را کمرنگ کرده است در حالی که کار ما با اتصالات کانه زبانه است و اصلا چسب در آن نیست.
فارس: آیا مردم هم کار شما را میخرند؟
برقزدگان: برخی که علاقه دارند، آثاری را خریداری میکنند، اما باید بگویم گره چینی هنر ارزانی نیست.
فارس: جوانان چه؟ میتوانند از این راه کسب درآمد کنند؟
برقزدگان: بله حتما
در نمایشگاههای زیادی شرکت کردم و مخاطبان من بیشتر جوانان هستند، زیرا زیاد اشتیاق یادگیری دارند و روزی نیست که یکی بیاید بگوید من دوست دارم، یاد بگیرم، اما اکنون در این مقطع زمانی کاربرد آنچنانی در زندگی مردم ندارد.
فارس: آیا شبیه خارجی این کار هم هست؟
برقزدگان: نه این کار حس، دل و عشق است و این کار تکنولوژی نیست که تکنیکی و دستگاهی باشد اگر هم بسازنند، چسبی است و کانه و زبانه نیست بلکه اتصالات چوبی ندارد.
مردم امروز در کجای آپارتمان ۵۰ متری که خانه کوچکی است، از ارسی استفاده میکنند؟ هر چند دربهای ارسی خاصیت زیادی دارند.
درهای شیشه رنگی در معماری قدیم چهار خاصیت دارند، قرمز آن اشتهاآور، سبز آن آرامبخش و زرد آن ضد حشرات و مگس است.
این درها از لحاظ زیباییشناسی بسیار عالی بودند که در معماری امروز جایی ندارد و مجبوریم در موزهها و مساجد و جاهای عمومی کار کنیم.
فارس: آبا و اجداد شما هم نجار بودند؟ تمایل دارید فرزندانتان وارد این کار شوند؟
برقزدگان: بله پدرم نجاری زبردست، پرکار و به فنون نجاری چیره بود و بنده نیز راه وی را ادامه دادم، در حال حاضر پسرم که در رشته معماری تحصیل کرده نیز کارهایی انجام داده و دوست دارم که این کار را فرزندانم ادامه دهند.
بنده به آینده امیدوار هستم تا با نگاه جوانان این کار رونق گیرد؛ مهندسان و طراحان باید کاری کنند که در فضاهای مردم از گره چینی بهره ببرند و در نورگیرها و جاهای خاصی از آن استفاده کنند.
فارس: هنر گره چینی در کجای ایران بیشتر است؟
برقزدگان: گرهسازی در همدان بسیار رونق داشت و در محلاتی، چون جولان، کبابیان و آقاجانی بیک از این هنر زیاد استفاده میشد.
در گذشته، چون همدان از پاییز و زمستان سرد بود و کشاورزی تعطیل میشد، فرصت برای نجاری زیاد بود تا به این کار بپردازند، بنابراین «ارسیسازی» در همدان خیلی رونق داشت.
فارس: ابزار کار شما چیست؟
برقزدگان: کار ما با دست است، از چسب استفاده نمیکنم، چون بعد از چند سال با هوا ترکیب شده، ریخته و از بین میرود، اما ما کار گرهچینی داریم که ۹۰۰ سال است مانده است.
در مقبره شاه عبدالعظیم واقع در تهران یک نمایی پنج دری متعلق به دوره تیموریان است که چندین سال که در آفتاب، گرما و سرما مانده و چیزی نشده که اگر چسب بود تاکنون خراب شده بود.
فارس: در کارهایتان از چه چوبی استفاده میشود؟
برقزدگان: در گرهسازی بیشتر از چوب چنار استفاده میشود، شیشههای درهای ارسی نیز در همدان وجود دارد.
فارس: حرف پایانی...
برقزدگان: از اینکه یادی از هنر گرهچینی کردید، تشکر میکنم.