اقتصاد مقاومتی: تعامل سازنده با خارج، شایستهسالاری فراجناحی در داخل
تاریخ انتشار: ۲۴ تير ۱۳۹۶ - ۱۲:۳۳ 15 July 2017
چندی پیش مقام معظم رهبری ضمن گله مندی
از میزان موفقیت برنامه های عملیاتی مرتبط با اقتصاد مقاومتی صراحتاً اعلام
داشتند که علیرغم تاکیدات صورت پذیرفته پیرامون اهمیت این موضوع توسط
ایشان و سایر ارکان حکومت در طول چند سال گذشته برنامه مورد بحث فاقد
پیشرفت محسوس بوده است و ضروریست دانشگاهیان به این موضوع ورود نموده و ضمن
آسیب شناسی نظرات کارشناسی خود را منعکس نمایند. یادداشت حاضر قصد دارد
موضوع یاد شده را در بستر اتصال محیط های درونی و بیرونی بررسی کند. به طور
کلی مدت زمان زیادی از ورود عبارت اقتصاد مقاومتی به عرصه ادبیات سیاسی
جمهوری اسلامی ایران نمیگذرد. این عبارت اولین بار توسط مقام معظم رهبری
به عنوان راهکار مقابله با تحریمهای اقتصادی غرب در برابر ایران مطرح شد.
به عبارت دیگر اقتصاد مقاومتی تاکتیک دفاعی ایران جهت کاهش آسیبپذیری در
مقابل غرب و افزایش قدرت مانور در صحنههای داخلی و بینالمللی میباشد.
دال اصلی گفتمان اقتصاد مقاومتی که سایر دالها در کنار آن مفصلبندی
میشوند اقتصاد دانش بنیان و عدم اتکا به نفت به عنوان پایه اصلی تولید
ناخالص داخلی کشور است. در این راستا توجه به دو نکته در موفقیت راهبرد
اقتصاد مقاومتی از اهمیت بسزایی برخوردار است: تعامل سازنده با محیط خارج و
شایستهسالاری فراجناحی در محیط داخل.
با
توجه به پیچیدگی ساختار اقتصادهای ملی و پیوستگی اقتصاد کشورها در سایه
جهانیسازی به نظر میرسد بدون تعامل سازنده با محیط بیرون، استفاده از
تجربیات سایر کشورها و بهرهبرداری از یافتههای علمی سایرین، بنیان نهادن
اقتصاد دانش محور اگر غیر ممکن نباشد امری دشوار خواهد بود. به عبارت دیگر
اقتصاد مقاومتی و دیپلماسی دو روی یک سکهاند که بایستی در راستای یک هدف
واحد یعنی کاهش آسیبپذیری و افزایش منافع ملی کشور مورد استفاده قرار
گیرند. در این ارتباط توجه به نخبگان واقعاً علمی کشور و استقبال از فعالیت
و مشارکت ایشان در زمینه طراحی و تدوین راهبردهای اقتصاد مقاومتی دانش
بنیاد صرف نظر از گرایشات سیاسی ایشان یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار در این
عرصه میباشد. بدون شک صحت، سلامت و تعالی یک جامعه در گرو سپردن
مسئولیتها و مناصب حکومتی به افراد شایسته است. هرجا و هرگاه که نظام
مدیریتی کشور با ضعف و ناتوانی در حوزههای مختلف مواجه شود لزوماً باید
عامل اصلی را در ضعف مدیریت در آن بخش جستجو کرد. بر این اساس حرکت و
موفقیت در مسیر اقتصاد مقاومتی منوط به توجه کافی به عوامل مورد بحث خواهد
بود.
سیاست
تعامل سازنده با محیط خارج و شایسته سالاری در محیط داخل از شاخصترین
ابعاد سیاسی- مدیریتی دولت حاضر میباشد که به صورت پیدا و پنهان در موضع و
اظهارات رئیس دولت در مبارزات انتخاباتی ایشان برای نائل آمدن به مقام
ریاست جمهوری در سال های 92 و 96 مورد تاکید بوده است. گفتمان تعامل سازنده
به عنوان شاخصه اصلی سیاست خارجی دولت بستری مناسب برای پیشبرد اهداف
اقتصاد مقاومتی و استقلال کشور از منابع نفتی میباشد. لیکن نکته اصلی
چگونگی نگرش به اقتصاد مقاومتی در چهارچوب فضای سیاسی بعد از جنگ سرد و
توجه به ظرفیتهای بالقوه نظام بینالملل در این فرآیند است. در رویکرد
سیاسی پساجنگ سرد یکجانبهگرایی، انزوا و ممانعت از ارتباط با محیط خارج نه
تنها امکانپذیر بلکه سودمند نیز نخواهد بود. از این منظر یک سیاست خارجی
موفق در چهارچوب بازی برد-برد به دنبال دستیابی به منافع ملی و کسب حد اکثر
منفعت در محیط خارجی است. بر این اساس سیاست خارجی باید یکی از ابزارهای
اصلی تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی و بینیازی کشور به درآمدهای منابع نفتی
باشد.
در
این ارتباط شایستهسالاری نیز دیگر شاخصه مهم در طراحی و تدوین راهکارهای
دستیابی به اقتصاد مقاومتی دانشبنیاد محسوب میگردد. سلامت نظام اداری
کشور در زمینه شناسایی افراد توانمند و فراهم نمودن شرایط و فضای کاری برای
ایشان از اهمیت قابل ملاحظهای در پیشبرد راهبرد مورد بحث برخوردار است.
کشوری که قصد بنا نهادن اقتصاد دانش بنیاد را دارد بیش از هر چیر بایستی بر
افراد صاحب دانش در شاخههای مختلف علمی تکیه کند. از این دیدگاه دانش در
مفهوم واقعی آن کالایی خاص و ناب است که افراد دارای قابلیت و ظرفیتهای
علمی برجسته قادر به کسب آن و فعالیت در عرصههای علمی کشور میباشند. لذا
توجه به سیاست شایستهسالاری در زمینه اداره امور داخلی و خارجی کشور از
اهرمهای پیشبرد سیاست اقتصاد مقاومتی در کشور خواهد بود. بنابراین تعامل
سازنده با محیط خارج و شایستهسالاری فراجناحی در محیط داخل از جمله
تاکتیکهای معطوف به سیاست اقتصاد مقاومتی است که تامین حداکثری منافع ملی
کشور بایستی به عنوان چراغ راه در دستور کار دولت های حاکم قرار گیرد. در
این راستا توجه ویژه به تاکتیکهای مذکور، تدوین استراتژیهای هدفمند و
جلوگیری از سیاست سعی و خطا در اداره امور کشور در دو بعد داخل و خارج
میتواند راهکاریهایی جامع در جهت شکل دهی به اقتصاد مقاومتی دانشبنیاد
باشد.
*مدرس گروه سیاست دانشگاه گیلان