تهران در حالی که این روزها اخبار مربوط به زلزله و تهدید این رویداد طبیعی فکر همه را مشغول کرده است، کارشناسان و مدیران به این موضوع فکر می کنند که حتی اگر زلزله ای در کار نباشد، با این حجم از جمعیت و نبود خدمات کافی چه باید کرد؟
به گزارش ایرنا، ارتفاع تهران از سطح آب‌های آزاد بین یک هزار و ۸۰۰ در شمال تا یک هزار و ۲۰۰ متر در مرکز و یک هزار و ۵۰ متر در جنوب متغیر و در میان دو وادی کوه و کویر و در دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز گسترده شده‌است، این بخشی از مشخصات جغرافیایی است که در مورد تهران در منابع مختلف قید شده است.
فاصله ارتفاع استان تهران از یک هزار و ۵۰ متر تا یک هزار و ۸۰۰ متر به خوبی شکل شیبدار آن را به نمایش می گذارد، موضوعی که در بحث زمین شناسی و زلزله تاثیر خود را به خوبی می تواند نشان دهد.
با تدوین سند توسعه استان تهران در سال ۹۷، کارشناسان و برنامه ریزان به این فراست افتادند که باید فکر دقیق تر و کارآمدتری به حال توسعه بی قد و قواره این استان کرد، استانی که اگرچه بخشی از آن ظاهر زیبا و فریبنده ای دارد اما در حالت کلی محرومیت آن، دست کمی از سیستان و بلوچستان ندارد.
سند توسعه پنج ساله ششم می گوید که حاشیه نشینی به عنوان ثمره نبود برنامه ریزی ملی در کشور، یکی از سه آسیب جدی ایران به شمار می آید، حساسیت این موضوع زمانی خود را نشان می دهد که بحث سکونت نزدیک به ۱۴ میلیون نفر در ۰.۹ درصد از مساحت کشور یعنی استان تهران مطرح باشد.
سه و نیم میلیون نفر از جمعیت استان تهران در بافت فرسوده و حاشیه ای این استان زندگی می کنند، موضوعی که معاون عمرانی استاندار تهران نیز آن را تایید می کند و وجود چنین رقمی را نشاندهنده اهمیت برنامه ریزی سریع برای ساماندهی بافت فرسوده، حاشیه نشینی و حجم انبوه جمعیت می داند.
گزارش های منتشر شده از سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان تهران نشان می دهد که در ناحیه مرکزی این استان سه هزار و ۷۲۰ هکتار بافت فرسوده شهری و ۱۴ هزار و ۲۰۰ هکتار بافت ناپایدار شهری با یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر جمعیت ساکن غیر رسمی وجود دارد.
این آمار در غرب استان تهران به ۷۸۵ هکتار بافت فرسوده شهری و یک هزار و ۱۰۰ بافت ناپایدار شهری با جمعیت ۳۵۰ هزار نفر اسکان غیر رسمی می رسد.
آمار مربوط به جنوب شرقی استان تهران حکایت از وجود هفت هزار هکتار بافت فرسوده شهری و ۳.۵ میلیون نفر اسکان غیر رسمی دارد.
بی سرپناه، بی سقف امن
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار تهران می گوید: نزدیک ۳۰ درصد جمعیت این استان در بافت فرسوده و ناکارآمد شهری زندگی می کنند، اگر حادثه ای مثل زلزله رخ دهد، حتی محلی برای پناه دادن این میزان جمعیت یا اسکان موقت آنان نداریم.
محمد تقی زاده مهمترین معضل تهران در صورت وقوع هر نوع حادثه طبیعی را بافت فرسوده و ناکارآمد می داند و می افزاید: این میزان جمعیتی که در این نواحی تجمع و اسکان یافته اند حتی به حداقل ترین خدمات مورد نیاز مانند یک باشگاه، یا فضای سبز به عوان فضای باز و وسیع دسترسی ندارند.
وی ادامه می دهد: مراکز جمعیتی و سکونتگاهی ما در مقابل حوادث طبیعی مانند زلزله تاب آوری لازم را ندارند تا بتوانند واکنش درستی در این شرایط از خود نشان دهند.
یک قدم تا فاجعه
وضعیت ساخت و سازهای واقع در حریم‌ها در استان تهران به گونه‌ای است که معاون توسعه و برنامه‌ریزی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران معتقد است وضعیت آن از حالت حاد و بحرانی گذشته است و فاصله چندانی با فاجعه ندارد.
شهرام عدالتی چندی پیش در گفت و گو با ایرنا گفته بود که اکنون در استان تهران وضعیت ساخت و ساز و رعایت نکردن حریم شهرها از نقطه حاد گذشته و به شرایط بحرانی رسیده است.
وی با بیان اینکه در صورتی که وضعیت کنونی ساخت و ساز در این استان رها شود، قطعاً با یک فاجعه روبه رو خواهیم شد اعلام کرده بود که در صورتی که زلزله‌ای در این استان رخ دهد، به علت مسدود شدن تمامی راه‌های دسترسی، تهران در یک بن بست گیر می‌کند و کل مسیرهای پدافندی آن بسته می‌شود، آن زمان چه کسی بناست به این مردم کمک کند؟
معاون توسعه و برنامه‌ریزی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران بارها گفته که به دلیل نبود برنامه‌ریزی در حریم شهرها و فقدان نگاه آمایشی، ساخت و سازهای غیرمجاز در این محدوده‌ها انجام شده است.
وی با اشاره به اینکه نگاه دریافت عوارض و جریمه در مقابل ساخت و ساز غیرمجاز ما را بیچاره می‌کند اعلام می کند: اکنون میزان جرایم آنچنان پایین است که شخص به راحتی ترجیح می‌دهد این جریمه را بپردازد اما به ساخت و ساز غیرمجاز خود ادامه دهد.
افزایش روز افزون جمعیت از یک سو، مطالبه خدمات و گسترش بافت های ناکارآمد و حاشیه نشینی نیز از سوی دیگر، تهران را در مقابل این سوال قرار داده است که برای مدیریت این میزان از ساکنان چه باید کرد که زمینه حضور ساکنان جدید فراهم نشود و اگر حادثه ای نیز رخ دهد، خسارت چندان جدی نباشد؟
تمرینی برای مدیریت بحران
شهر تهران از نظر زمین لرزه جزء مناطق پرزیان (۸ تا ۱۰ درجه مرکالی) به‌شمار می‌آید، گسل‌هایی که در تهران و حومه تا شعاع ۱۵۰ کیلومتری مرکز شهر قرار دارند، عبارتند از گسل مشا به طول ۹۰ کیلومتر در شمال پایتخت و ریبه به طول هشت کیلومتر.
در سایت ویکی پدیا آمده است در علم زلزله‌شناسی گسل‌هایی برای بشر خطرناک شناخته می‌شوند که حداقل ۱۰ کیلومتر طول داشته و جوان یا فعال هم باشند بر همین اساس گسلی فعال است که در ۱۰ هزار سال گذشته حداقل سبب یک زمین لرزه شده باشد.
گسل شمال تهران بزرگ‌ترین گسل شهر است که در جنوب دامنه رشته‌کوه البرز و در شمال شهر تهران قرار دارد و از لشکرک و سوهانک آغاز می شود تا فرحزاد و حصارک و از آن‌جا به سمت غرب امتداد می یابد و در مسیر خود، نیاوران، تجریش، زعفرانیه، الهیه و فرمانیه را در بر می‌گیرد.
گسل مهم دیگر گسل ری است که با توجه به مقاوم نبودن ساختمان‌های جنوب تهران در صورت فعال شدن بسیار پرتلفات خواهد بود. این گسل از جاده خاوران شروع شده و با گذر از دولت‌آباد و حرکت بر مسیر جاده کمربندی تهران در حد نصاب کوره‌های آجرپزی چهاردانگه به پایان می‌رسد.
روز ۱۹ اردیبهشت، زلزله ۵.۱ ریشتری تهران را لرزاند، زمین لرزه ای که کارشناسان و مسئولان منشا آن را گسل مشا اعلام کردند، حادثه ای که به گفته معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار تهران، فرصتی برای ارزیابی آمادگی مدیریت بحران این استان شد.
زلزله ۱۹ اردیبهشت چندان شدید نبود که بتواند خسارتی بر جای بگذارد اما این زنگ خطر را برای چندمین بار به صدا درآورد که باید به فکر چاره بود و نباید به سادگی از کنار احتمال وقوع زلزله در تهران با جمعیت ۱۳.۵ میلیون نفر که ۳.۵ میلیون نفر آن در خانه های نا امن و فرسوده به سر می برند ساده عبور کرد.
۴۰ درصد جمعیت در معرض خطر
زهرا نژاد بهرام عضو هیئت رئیسه شورای اسلامی شهر تهران پس از این حادثه در نخستین جلسه پارلمان شهری پایتخت گفت که ۴۰ درصد جمعیت تهران در بافت ناپایدار و فرسوده زندگی می‌کنند و به نوعی سکونت در فضای نسبتاً ناامن دارند بر همین اساس من درخواست تشکیل کمیته ویژه مقابله با زلزله را در شورا ارایه کرده ام.
۴۰ درصد جمعیت بیش از هشت میلیون نفری شهر تهران یعنی نزدیک به ۳.۵ میلیون نفر فقط در پایتخت در معرض خطر قرار دارند.
اکنون کاوه حاج علی اکبری مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران به خبرنگار ایرنا مساحت بافت فرسوده پایتخت را سه هزار و ۲۶۸ هکتار عنوان می کند و می گوید: از این میزان ۴۵ درصد نوسازی شده است.
وی این آمار را اعلام می کند که عمده نوسازی بافت های قدیمی در محلات مختلف تهران به همت شهروندان و با تجمیع ساختمان ها انجام شده است و مناطق هفت تا ۲۰ پایتخت درگیر بافت فرسوده هستند و میزان بافت فرسوده در مناطق ۱۱، ۱۲، ۱۴، ۱۵ و ۱۷ تهران نسبت به مناطق دیگر شهر بیشتر است.
این آمار و تحلیل ها فقط این موضوع را نشان می دهد و برای بار چندم زنگ خطر را به صدا در می آورد که تهرانی اگر در محل سکونت فعلی خود بمانند و به زندگی کنونی خود ادامه دهند در صورت وقوع حادثه ای مثل زلزله، با فاجعه روبرو خواهند شد و در صورتی که سبک زندگی خود را تغییر دهند و مناطق مختلف فرسوده و ناکارآمد را بازسازی و نوسازی کنند، با ورود انبوه جمعیت جدید بار دیگر با فاجعه مواجه خواهند بود.
