از نظر قوانین اسلامی
یکی از اصول مسلم اخلاقی و انسانی، احترام به هم نوع است. این اصل نقش مهمی را در تحکیم روابط دوستانه میان جوامع بشری ایفا می کند. احترام گزاردن به هم نوع دایره گسترده ای دارد و شاید بتوان گفت تمام آن چه که دیگران به آن تعلق خاطر دارند را شامل می شود و بسته به میزان تعلق خاطر، انتظار احترام متناسبی را هم طالبند. ارزش های مذهبی نمونه ای است که میزان تعلق خاطر به آن در حدی است که اغلب مذهبیون برای حفظش از جان و مال خویش هم دریغ نمی کنند.
کد خبر: ۶۵۶۸۹۷
تاریخ انتشار: ۲۷ شهريور ۱۳۹۷ - ۱۱:۰۳ 18 September 2018

یکی از اصول مسلم اخلاقی و انسانی، احترام به هم نوع است. این اصل نقش مهمی را در تحکیم روابط دوستانه میان جوامع بشری ایفا می کند. احترام گزاردن به هم نوع دایره گسترده ای دارد و شاید بتوان گفت تمام آن چه که دیگران به آن تعلق خاطر دارند را شامل می شود و بسته به میزان تعلق خاطر، انتظار احترام متناسبی را هم طالبند. ارزش های مذهبی نمونه ای است که میزان تعلق خاطر به آن در حدی است که اغلب مذهبیون برای حفظش از جان و مال خویش هم دریغ نمی کنند.
از این رو در تعهدات بین المللی برای حفظ ثبات و صلح در جوامع بشری از اهانت به مقدسات مذهبی منع شده است.(1) و حتی برخی از کشورها هم چون انگلستان، نسبت به مقدسات دینی نوعی حمایت های قانونی را اعمال کرده و مجازات هایی را برای اهانت کنندگان به مذهب مسیحیت معین نموده اند.(2)
بدون شک احترام گزاردن به ارزش های مذهبی دیگران باعث مصون ماندن مذهب خویش از توهین دیگران است. این حقیقت در قرآن نیز منعکس شده است: «وَ لا تَسُبُّوا الَّذينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَيَسُبُّوا اللَّهَ عَدْواً بِغَيْرِ عِلْمٍ»؛ به معبود كسانى كه غير خدا را مى‏خوانند دشنام ندهيد، مبادا آن ها نيز از روى ظلم و جهل، خدا را دشنام دهند.(3)
بنابر این مسئله نادرستی اهانت به مقدسات و لزوم تعیین مجازات برای آن منحصر به اسلام و قوانین حقوقی ایران اسلامی نیست، ضمن این که بی تفاوتی در این زمینه نیز به خودی خود نامعقول است.
اما درباره مجازات توهین به مقدسات در فقه اسلامی و قوانین حقوقی ایران اسلامی، آن چه ممکن است تأمل برانگیز باشد تعیین مجازات اعدام برای اهانت کننده در برخی از موارد است. با این حال باید توجه داشت این مجازات از جهات متعددی محدود است و در حقیقت، شرایط استحقاق مجازات اعدام و نیز شرایط اجرای آن (خصوصا در زمان ما) به گونه ای است که تنها شامل افراد معدودی از توهین کنندگان می شود و بر خلاف تلقی رایج، نتیجه این حکم اسلامی به هیچ وجه ایجاد دریای خون نیست.!
تبیین مطلب یاد شده در گرو بررسی رویکرد فقهی و حقوقی به قانون مجازات توهین به مقدسات اسلامی است. اما پیش از آن لازم است درباره دو واژه «توهین» و «مقدسات اسلامی» اندکی توضیح دهیم.
توهین در لغت به معنای حقیر و سبک شمردن و خوار کردن است(4) و در اصطلاح حقوقی، به هر فعل یا ترک فعلی، اعم از گفتار و رفتار و نوشتار و ...، که از نظر عرف و عادت، به نحوی از انحا، در حیثیت و شرافت کسی یا چیزی وهن ایجاد کند توهین گفته می شود.(5)
در قوانین حقوقی جمهوری اسلامی ایران، اهانت و توهین عبارت است از بکار بردن الفاظ صریح یا ظاهر و یا ارتکاب اعمال و انجام حرکاتی که به لحاظ عرفیات جامعه و با در نظر گرفتن شرایط زمانی و مکانی و موقعیت اشخاص، موجب تحقیر ایشان شود.(6)
منظور از مقدسات اسلامی نیز اموری است که نزد خداوند دارای احترام باشند و احترام آن ها بر عموم مردم واجب و هتک حرمت آن ها حرام باشد اعم از اشخاص؛ مانند انبیا و اوصیا، یا اماکن؛ مانند کعبه و مسجد الحرام و سایر مساجد، و یا اشیا؛ مانند کتاب قرآن.(7)
از نظر فقهی توهین به مطلق مقدسات دینی حرام است ولی جرم بودن اهانت به آن دسته از مقدسات دینی که در حد ضروری دین نباشد، نیازمند ادله خاصی است.(8)
در یک جمله می توان گفت هر آن چه که از دیدگاه اسلام در شمار مسائل ضروری و قطعی قرار گیرد توهین به آن، جرم است؛ اگر چه از نظر «میزان مجازات» با هم تفاوت دارند.(9)
در قوانین فقهی و حقوقی اسلام برای جرم اهانت به مقدسات دو گونه مجازات مشخص شده است: 1- تعزیر (مثلا زندان) و 2- اعدام.
هر یک از این مجازات ها بسته به نوع اهانت و نیز امر مقدسی که مورد اهانت قرار گرفته است متفاوت خواهد بود. به عنوان مثال اگر امر مقدسی که مورد اهانت قرار گرفته است یکی از معصومین (انبیا و امامان و حضرت زهرا) باشد و نوع اهانتی که انجام گرفته است فحاشی و ناسزاگویی (سبّ) باشد مجازات فقهی و حقوقی آن اعدام است (یعنی اهانت کننده استحقاق مرگ را پیدا می کند اما باز اجرای مجازات مرگ نیز خود شرایطی دارد که در ذیل می آید) اما اگر امر مقدس مزبور مثلا مسجدی باشد یا اهانتی که به معصوم انجام گرفته در حد سبّ (ناسزاگویی) نباشد مجازات آن تعزیر است.(10)
در قوانین مدنی (ماده 513 قانون مجازات اسلامی) بطور مشخص چنین آمده است: هر كس به مقدسات اسلام و يا هر يک از انبياء عظام يا ائمه طاهرين (علیهم السلام) يا حضرت صديقه طاهره (سلام الله علیها) اهانت نمايد اگر مشمول حكم ساب النبی باشد اعدام می شود و در غير اين صورت به حبس از يک تا پنج سال محكوم خواهد شد.(11)

از جمله شرایطی که در مجازات توهین به مقدسات لحاظ می شود می توان به این موارد اشاره نمود:
_ تشخیص توهین، امری است که باید با توجه به اوضاع و احوال قضیه و شخصیت طرف جرم که مورد اهانت قرار گرفته است باشد و بطور کلی اعمال توهین آمیز از نظر عرف باید وهن آور باشد.(12)
_ طرف توهین باید مشخص باشد؛ از این رو اگر کسی کلمات اهانت آمیز را ادا کند که مشخص نشود متوجه چه کسی یا چه موضوعی است نمی توان کار او را جرم دانست.(13)
_ اگر فرد اهانت کننده به موردی توهین کند که جزو مقدسات بودنش یقینی و ثابت نیست نمی توان او را مشمول مجازات مرگ یا زندان دانست.(14)
_ فرد اهانت کننده، به مقدسات، علم داشته باشد و بداند که عملی که انجام می دهد توهین آمیز است. بنابر این کسی که نمی داند فلان امر نزد مسلمانان مقدس است یا نمی داند فلان گفتار یا رفتار توهین به مقدسات اسلامی محسوب می شود، مشمول مجازات نیست.
_ قصد مرتکب، از بین بردن حیثیت و شرافت و حرمت آن امر مقدس باشد. بنابر این اگر کسی از روی اشتباه و غفلت مرتکب توهین شود مشمول مجازات نخواهد شد.
_ اگر کسی در یک بحث علمی و تحقیقی مطلبی را عنوان کند یا با رعایت موازین علمی استدلال کند و به نتیجه ای برسد گر چه عده ای هم آن را توهین آمیز قلمداد کنند اما چون به قصد توهین ارائه نشده است چنین شخصی مشمول مجازات نخواهد بود.
_ اموری که از مقدسات شمرده می شود مثلا قرآن دارای دو جنبه هستند: جنبه مادی و جنبه روحانی. اگر توهین ناظر به جنبه روحانی و قدسی آن ها باشد فرد مرکتب مشمول مجازات است ولی از جنبه مادی برخی امور مقدس با موارد مشابه خود تفاوتی ندارد و مرتکب اهانت به جنبه مادی، مجازات نخواهد شد. این مطلب از مواردی است که حساسیت جرم توهین به مقدسات را بیشتر می کند.(15)
_ درباره اهانت آمیز بودن آن عمل باید تردیدی وجود نداشته باشد اما با کوچک ترین تردید درباره اهانت آمیز بودن عملی نمی توان آن را جرم به حساب آورد. بنابر این تشخیص توهین آمیز بودن عمل در موارد زیادی، مشکل و حساس است.(16)
_ بسیاری از فقهای امامیه بر این باورند که هر گاه شخصی بر اثر غضب شدیدی که او را مسلوب الاراده نموده باشد مطالب توهین آمیز و یا کفر آمیزی اظهار کند حکم به مجرمیت وی نخواهد شد.(17)
_ توهین به مقدسات، یک جرم عمومی و مربوط به حق الله است و در جرایم حق اللهی، بنای شارع مقدس بر تخفیف و احتیاط است و به همین دلیل به صرف عارض شدن شبهه و تردیدی اجرای حدّ منتفی است.
_ تشخیص موضوع و قیود جرایمی از قبیل زنا چندان پیچیده نیست به خلاف جرم توهین به مقدسات که دارای قلمرو و شرایط دشواری است و نوعا مردم تعریف درستی از آن ندارند.
_ در حقوق کیفری اسلام، در صورت تعارض و برابری ادلّه، حکمی که به نفع متهم باشد از ترجیح برخوردار است و در جرم توهین به مقدسات، صدور و اجرای حکم در یک روند قضایی و حکومتی به نفع متهم و موافق با احتیاط قضایی است که درباره خون و جان متهم این احتیاط بیشتر مورد تأکید است.(18)

از آن جا که در مسئله توهین به مقدسات اسلامی جرایمی که تحت عنوان «سب النبی» باشد مستلزم مجازات اعدام است لازم است کمی پیرامون «سب النبی» و مجازات آن توضیح دهیم.
در منابع اسلامی یکی از مصادیق توهین به مقدسات، «سَبّ» است که در فرهنگ فارسی به «دشنام» معنا شده است.(19)
"سب النبی" در قالب الفاظ خاصی محدود نمی شود و هر گونه دشنام یا اهانتی که موجب تحقیر پیامبر (صلی الله علیه و آله) شود را شامل می شود(20) و از جمله جرائمی است که فقهای اسلامی اتفاق نظر دارند که مرتکب آن باید کشته شود و مستند ایشان هم دلیل نقلی (قرآن و روایات) و هم دلیل عقلی است.(21)
از آن جا که در متن قانون مجازات توهین به مقدسات، از عبارت «هر کس» استفاده شده است این نشان می دهد حکم مزبور ناظر به همه افراد انسانی است و فرقی نمی کند مسلمان باشد یا غیر مسلمان و ایرانی باشد یا غیر ایرانی.(22)
بنابر این در مجازات قتل، نسبت به مرتکب سب، تفاوتی وجود ندارد که سب کننده کافر باشد یا مسلمان و روایات نیز مؤید این مطلبند.(23)
مهم ترین دلیل مجازات سابّ (ناسزاگو) را می توان احادیث فراوان در منابع روایی دانست؛ از جمله در روایتی از پیامبر اسلام آمده است: «مَنْ سَبَّ نَبِيّاً قُتِلَ»؛ هر کس که به پیامبری دشنام دهد کشته می شود.(24) نیز در روایتی از امام باقر(علیه السلام) پرسیده شد نظرتان درباره کسی که در زمان ما (حکومت اموی) مشغول ناسزاگویی به پیامبر اسلام باشد چیست؛ آیا کشته می شود؟ امام فرمود: «إِنْ لَمْ تَخَفْ عَلَى نَفْسِكَ فَاقْتُلْه»‏؛ اگر بر جان خود بیم نداری او را بکش.(25)
مجازات سابّ النبی (ناسزاگو به پیامبر) شامل ناسزاگویان به ائمه اطهار نیز می شود. در روایتی از امام صادق(علیه السلام) سوال شد نظرتان درباره کسی که امام علی را دشنام می دهد چیست؟ امام فرمود: «حَلَالُ الدَّمِ وَ اللَّه»‏؛ به خدا قسم ریختن خونش حلال است.(26)
هم چنین میان فقهای اسلامی در اینکه ناسزاگوی به حضرت فاطمه زهراء نیز باید اعدام شود اختلافی وجود ندارد.
بنابر این فقهای اسلامی معتقدند کسی که خدا یا پیامبری یا یکی از ائمه و یا حضرت فاطمه زهرا را سب کند خونش هدر و مباح است.(27)
اما کشتن ناسزاگو شرایطی فقهی ـ حقوقی دارد که در ذیل به برخی از آن ها اشاره می کنیم:
_ جمله ای از قواعد و مقررات اهانت (که قبلا عرض شد) در مورد ثابت شدن جرم سب النبی نیز وجود دارد.(28)
_ گرچه مشهور فقها قایلند در قتل ساب النبی، نیازی به اجازه خاص از طرف امام معصوم نیست و هر کسی می تواند به کشتن سب کننده اقدام کند؛ اما برخی از فقها نیز قایلند اجرای اعدام تنها به دست امام معصوم است و غیر او نباید اقدام مستقیم کند.(29)
_ بر اساس نظر مشهور که اقدام برای قتل ساب را به هر کسی اجازه داده اند شرایطی در نظر گرفته شده از جمله این که خوف اینکه در حال یا آینده به جان یا مال او یا جان و مال مومن دیگری آسیب برسد را نداشته باشد و اگر چنین خوفی دارد نباید متعرض او بشود.(30)
_ با توجه به ظاهر ماده 226 و تبصره دوم ماده 295 قانون مجازات اسلامی، صرف ادعای قاتل مبنی بر اینکه مقتول پیامبر را سب کرده است کفایت نمی کند بلکه باید ادعای خود را در دادگاه ثابت کند و دلیل کافی اقامه نماید و گر نه به جرم قتل عمد تحت تعقیب و مجازات قرار می گیرد.(31)
_ از ظاهر کلام فقیهان چنین دریافت می شود که قتل سب کننده بدون مراجعه به دادگاه فقط برای کسی جایز است که با گوش خود سب و دشنام را بشنود. بنابر این اگر کسی از دیگری بشنود که شخصی پیامبر را دشنام داده است نمی تواند خود سرانه او را بکشد.(32)
_ در این تردیدی نیست که اگر قصد سب پیامبر را ندارد و از روی غفلت و مانند آن مرتکب اهانت شده است مجازاتی بر او نیست.(33)

با توجه به آن چه گذشت روشن می شود که:
اولا: هر نوع اهانتی مستوجب اعدام نیست.
ثانیا: اهانت به هر امر مقدسی مجازات اعدام به همراه ندارد.
ثالثا: اگر شخصی هم مستحق اعدام باشد اجرای اعدام درباره او شرایط متعددی دارد و هر کسی مجاز به اجرای آن نیست.

__________________
(1) مسئولیت بین المللی اهانت به مقدسات مسلمانان جهان از دیدگاه حقوق بین الملل، عباسعلی عمید زنجانی، مجله: اطلاعات سیاسی – اقتصادی، فروردین 1368ش،‌ شماره 27، ص 26و27.
(2) جرم اهانت به مقدسات در نظام حقوقی «اسلام» و «کامن لا»،‌ سید حسین هاشمی، مجله رواق اندیشه، مرداد و شهریور 1380ش، شماره 2، ص 92.
(3) انعام/ 108.
(4) لغت نامه دهخدا، کلید واژه توهین.
(5) مقدسات و توهین به آن در حقوق کیفری ایران،‌ سید ابراهیم قدسی و امین کوهیان افضل دهکردی، فصلنامه مطالعات اسلامی، فقه واصول، پاییز و زمستان 1388ش، شماره 8، ص 181.
(6) همان.
(7) همان، ص167.
(8) جرم اهانت به مقدسات در نظام حقوقی «اسلام» و «کامن لا»، ص 95.
(9) همان.
(10) استفتاءات جديد، ناصر مكارم شيرازى، تهيه و تنظيم ابوالقاسم عليان نژادى‏، مدرسه الامام على بن ابى طالب( ع)،‌1427ق‏، چاپ دوم،‌ قم، ج‏ 2، ص 494.
(11) مقدسات و توهین به آن در حقوق کیفری ایران، ص 185.
(12) همان.
(13) همان، ص 186.
(14) همان، ص 196.
(15) همان، ص 196-200.
(16) همان، ص 192.
(17) جرم اهانت به مقدسات در نظام حقوقی «اسلام» و «کامن لا»، ص 105.
(18) همان، ص 106.
(19) لغت نامه دهخدا، کلیدواژه «سبّ».
(20)بررسی فقهی و حقوقی جرم سب النبی، عباس زراعت، مجله مطالعات اسلامی، پاییز 1381ش، شماره 57، ص 85.
(21) همان، ص77.
(22) مقدسات و توهین به آن در حقوق کیفری ایران، ص 195.
(23) بررسی فقهی و حقوقی جرم سب النبی، ص 93.
(24) وسائل الشيعة، شيخ حر عاملى، ‏مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، 1409ق‏، چاپ اول، قم، ج‏28، ص213.
(25) الكافی، محمد بن يعقوب كلينى (8 جلدی)، ‏محقق/ مصحح: على اكبر غفارى و محمد آخوندى، دار الكتب الإسلامية، 1407ق‏،‌ چاپ چهارم،‌ تهران، ج‏ 7، ص 267.
(26) همان، ص 269.
(27) موسوعة الفقه الاسلامی‏،‌ مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامی، ‏ناشر: مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامی‏، 1431ق، قم، ج‏ 8، ص 364.
(28) بررسی فقهی و حقوقی جرم سب النبی، ص 83.
(29) موسوعة الفقه الاسلامی، ج‏ 8، ص 366 و 367.
(30) معجم فقه الجواهر، مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامی، ناشر: مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامی،‌ چاپ دوم، ج‏ 3، ص 290.
(31) بررسی فقهی و حقوقی جرم سب النبی، ص 98.
(32) همان، ص 98.
(33) معجم فقه الجواهر، ج‏ 3، ص 290.

*/پرسمان

اشتراک گذاری
نظر شما
نام:
ایمیل:
* نظر:
* :
آخرین اخبار