تابناک تهران - در سال‌های اخیر یکی از موضوعاتی که گریبانگیر فضاهای شهری شده، موضوع آلودگی نوری بوده که میتواند به رغم عادی شدن آن، بر روند زندگی شهرنشینی اثر فزاینده ای داشته باشد.
مریم نادری، مدیر واحد پایش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، در این باره گفت: آلودگی نوری(Light pollution) نوعی آلودگی است که به روشن شدن بیش از حد یک محیط بر اثر نورهای مصنوعی گفته می‌شود. به گفته نادری، آلودگی نوری در واقع همان نورهای مصنوعی است که در زمان یا مکان نامناسب، از استاندارد خود خارج شده و با کیفیت نامطلوب، محیط زیست و آسمان شب را آزاردهنده و آلوده می‌سازند. اصطلاح کلی آلودگی نوری به مشکلات چندگانه‌ای اطلاق می‌شود که به سبب کم بازده بودن، آزاردهندگی، افزون بر نیاز یا غیرمنطقی بودن نور مصنوعی ایجاد می‌شود.
نادری تصریح کرد: ممکن است شما زمانی نامناسب که هیچ نیازی به روشنایی نیست از آن استفاده کنید. مانند روشن بودن لامپ راهروها، پارکینگها و… (البته از شب تا صبح). لازم به توضیح نیست که ما در مورد روشنایی در ساعاتی صحبت میکنیم که منابع طبیعی روشنایی، مانند خورشید، فضای مورد نیاز ما را در حد کافی روشن نمیسازد. پس اگر در روز، نور مناسب و به اندازه نیاز دارید و از نور لامپها نیز استفاده میکنید، این خود میتواند مصداقی برای زمان نامناسب باشد.
وی افزود: از سویی در دنیای امروز که انرژی از ارزش خاصی برخوردار است محاسبات دقیقی برای مصرف بهینه انواع انرژی از جمله نیروی برق انجام میگیرد. در خصوص استفاده برق شهری در منازل، مکانهای عمومی، کارگاهها، بیمارستانها، رستورانها و… نیز استانداردهایی از نور تعریف شده که سلامتی انسان بهخصوص بینایی او در آن، مورد توجه مهندسان بوده است. با توجه به نوع هر فعالیت که مکان خاصی را میطلبد، استانداردهایی برای میزان نور در هر مکان تعریف شده است که نادیده گرفتن این استانداردها و استفاده سلیقهای قطعاً تولید آلودگی نوری میکند. در واقع با چنین نگرشی که چه مقدار نور برای چه فعالیتی و در کجا مناسب است، هم توانسته ایم انرژی را درست و بهینه مصرف کنیم و هم به سلامت بینایی خود آسیب نرساندهایم.
به عنوان مثال برای یک اتاق خواب ۱۰۰ لوکس(واحد شدت روشنایی) ،کلاس درس ۳۰۰ لوکس و میز نقشه کشی ۵۰۰ لوکس نور لازم است. پس استفاده بیش از مقدار لازم از نور، در هر مکان تولید آلودگی نوری می‌کنند. حال پارکینگ های شرکت واحد را به خاطر بیاورید که با شدت نور بسیار بالایی محوطه خود را بیش از حد لازم روشن می کنند که این عامل باعث بازتاب نور اضافی به فضا می گردد و تولید آلودگی نوری میکند. در مهندسی، روشنایی کیفیت نور از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. همانگونه که نور در مکان و زمان مناسب باید استفاده شود، کیفیت نور نیز از جهت پزشکی و سلامت انسان مورد توجه میباشد. هر نوع لامپ با توجه به ساختمان و مکانیزم تولید نور از کیفیت، رنگ نور و طیف نوری خاصی برخوردار است.
به عنوان مثال نور لامپ های سدیم کم فشار از نظر ستاره شناسان بسیار مناسب است زیرا به راحتی می توان نور این لامپ ها را با فیلترهای مخصوص از دید ابزارهای منجمین مخفی و پوشیده کرد، چراکه نور این لامپ ها فقط در طیف زردرنگ تابش می کند و طیف نور دیگری ندارد پس به راحتی با یک فیلتر کنترل می گردد. این کارشناس شرکت کنترل کیفیت هوای تهران گفت: آلودگی نوری اثرات گوناگونی دارد، از یک سو با درخشان کردن آسمان در شب، مانع رصد ستاره‌شناسان شده و از طرف دیگر اثرات نامطلوبی روی گیاهان و کیفیت آب خواهد داشت. به این ترتیب که در گیاهان الگوهای رشد، شکوفه‌زنی و گرده‌افشانی را تغییر داده و با ممانعت از حرکت زئوپلانکتون‌ها، به رشد جلبک و خزه در آب کمک میکند. همانگونه که گفته شد، یکی از اثرات آلودگی نوری، ممانعت از رصد ستارگان است. به دلیل آلودگی نوری تنها یک سوم از مردم دنیا قادر به دیدن راه شیری می‌باشند.
از طرفی آلودگی نوری شامل مواردی نظیر فراتازی، روشنسازی، خیرگی، درهم ریختگی، برافروختگی و سوسوزنی می‌شود.
فراتازی نوری (Light trespass):
نوری ناخواسته وارد حریم شخصی کسی شود، همچون نور چراغ‌های روی دیوار و سردر همسایه. پدیده نور متجاوز زمانی رخ می‌دهد که نور شدیدی از بیرون و از راه پنجره به داخل خانه کسی بتابد، این رخداد سبب ناخوشایندی‌هایی همچون بروز بی‌خوابی و یا از بین بردن چشمانداز شامگاهی را در پی خواهد داشت.
روشنسازی بیش از اندازه (Over-illumination):
این اصطلاح به زیاده‌روی در به کارگیری نور گفته می‌شود. میانگین انرژی هدررفته در اثر روشنسازی افزون بر نیاز، بهتنهایی در آمریکا، روزانه برابر با ۲ میلیون بشکه نفت ارزیابی شده است.
خیرگی (Glare):
این پدیده در نتیجه تضاد شدید مناطق روشن و تاریک در میدان دید ایجاد می‌شود. گاهی نگاه‌کردن به یک رشته نورانی لامپ بی‌حفاظ یا با حفاظ نامناسب این پدیده را ایجاد میکند. تابیدن نور به داخل چشم رهگذران یا رانندگان میتواند تا بیش از یک ساعت دید فرد را دچار اختلال کند. این پدیده علاوه بر مورد فوق، به دلیل ایجاد تضاد شدیدی بین مناطق روشن و تاریک، مانع درک صحیح از میزان تیرگی و روشنی توسط اندام بینایی می‌شود.
درهم ریختگی منابع نوری (Clutter):
به دسته نورهای شدید و درهمریخته گفته می‌شود. تجمع منابع نوری و تلاقی نورهای گسیل‌شونده از آنها ممکن است سبب گیجی و انحراف حواس فرد از موانع شود. افزون بر موارد بالا، بسیاری از تصادفات را می‌توان پی‌آمد این پدیده دانست. موارد نمایانی از Clutter در راه‌هایی که چراغ‌های دو سوی آن بد طراحی شده یا تابلوهای تجاری درخشانی که پیرامون جاده را دربرگرفته دیده می‌شود. در تابلوهای تجاری بسته به انگیزه شخص یا سازمان نصب‌کننده آنها نورپردازی‌های گوناگونی بهکار گرفته می‌شود که برخی از این نورپردازی‌ها حتی ممکن است سبب حواس پرتی رانندگان و زمینه‌ساز تصادفات شوند.
برافروختگی آسمان (Sky glow) یا گنبد نوری:
برافروختگی آسمان به اثر درخششی اشاره دارد که میتواند در مناطق پرجمعیت دیده شود. این پدیده ناشی از دو عامل است: یکی بازتاب نور به سمت آسمان از بازتاب‌کننده‌هایی که در معرض تابش چراغ‌ها قرار گرفته‌اند و دیگری چراغ‌هایی با هدایت ناشایست نور، به‌گونه‌ای که نورشان به سوی آسمان می‌تابد. نورهایی که به سمت آسمان می‌روند در برخورد با جو دچار پراش یا پخش‌شدگی نور می‌شوند. این اثر از جمله معضلاتی است که به‌ویژه برای اخترشناسان آزاردهنده است، زیرا میتواند کنتراست آسمان شب را تا آن اندازه کاهش دهد که دیدن درخشنده‌ترین ستارگان نیز امکان‌پذیر نخواهد بود.
سوسوزنی (Flickering):
روﺷﻦ و ﺧﺎﻣﻮشﺷﺪن ﻣﺘﻨﺎوب ﻧﻮر ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺼﻮرت ﺗﻌﻤﺪی به منظور ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﯾﺎ ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ به کار ﻣﯽرود، میﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ آزار ﮔﺸﺘﻪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﯿﺮﮔﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﮐﺎﻫﺶ دﯾﺪ، ﻧﺎراﺣﺘﯽ و اﺿﻄﺮاب ﺷﻮد. اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪﺷﺪت، رﻧﮓ و ﻓﺮﮐﺎﻧﺲ ﺧﺎﻣﻮش و روﺷﻦ ﺷﺪن، ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﺣﻤﻼت ﻋﺼﺒﯽ و ﺳﺮدرد در اﺷﺨﺎص ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎری هایی ﻧﻈﯿﺮ ﻣﯿﮕﺮن ﻣﯽﺷﻮد.
