در کشور ما در دوره صفویه مسجد شیخ لطف‌الله ساخته شده و در دوره قاجار مسجد سپه‌سالار یا صحن‌های قدیمی‌تر حرم حضرت معصومه(س). در دوران 37 ساله پس از انقلاب هم چند مسجد شاخص ساخته شد. مثلا مسجد تئاتر شهر تهران یا مسجد میدان فلسطین که کاملا معماری عثمانی دارد.
به گزارش تابناک قم، از در که وارد می‌شوی حسی آشنا تمام وجودت را فرا می‌گیرد. از فضای باز رد می‌شوی و از کنار حوض فیروزه‌ای. کفش‌ها را می‌کنی و داخل می‌روی... مقرنس‌ها، گچ‌بری‌ها، طاق‌نصرتی‌ها، گل و مرغ‌های روی کاشی‌ها و آینه‌کاری‌هایی که تصویری از خودت را مقابلت قرار می‌دهد مبهوتت می‌کند... سلام می‌دهی و گوشه‌ای می‌نشینی... سخت می‌شود نگاهت را از در و دیواربرداری ... انگار حتی ستون‌ها با تو حرف می‌زنند.
انگار چیزی از میان این گل و سنگ روحت را درگیر کرده... رواق‌ها و صحن‌های قدیمی حرم مطهر بانوی کرامت مسجد جامع و امامزاده‌های شهرمان نماد خوبی از معماری اصیل ایرانی اسلامی را به نمایش گذاشته‌اند که آرامش‌بخش، درون‌گرا و مهربان با طبیعت آدمی است. معماری‌ای که سراغ هم‌جنس‌هایش را باید در اصفهان و تبریز و مشهد گرفت... معماری‌ای که مهم‌ترین عنصر معماری یعنی تعالی‌بخشی را به بهترین شکل در خود منعکس ساخته است.
این روزها اما اگر به رواق‌هایی جدید ساخته شده نگاهی بیندازیم کمتر می‌توانیم رد پای آن زیبایی‌های گذشته را بیابیم. گویا طراحان و معماران این روزهای اماکن شهرمان بیشتر دلبسته معماری عربی هستند یا نقشه کاخ‌های گذشته را در سر دارند. هر چه هست این روزها کمتر نشانی از معماری اسلامی ایرانی که از افتخارات کشورمان است را در ساخت و سازهای جدید می‌بینیم و این موضوع نه تنها یک مشکل فنی که یک ایراد فرهنگی است. جواد قربانی استاد دانشگاه در رشته معماری است که معتقد است معمولا روح برخی از ساختمان‌هایی که امروز ساخته می‌شود اسلامی نیست بلکه تنها یک پوشش اسلامی بر ساختمان‌ها گذاشته‌ایم.
او می‌گوید مدارس که گاهی با هزینه زیاد ساخته می‌شود و ظاهر اسلامی دارد، روح معماری در آنها رعایت نشده است. به عقیده این استاد دانشگاه اگر بخواهیم نمونه از مدارس علمیه نام ببریم که مفهوم معماری اسلامی را متوجه شده، مدرسه معصومیه است که از هر طرف زیبایی دارد و احترام به عابر پیاده را رعایت کرده است.
ساختمان‌هایی با پوسته اسلامی
وی ادامه داد: برخی مدارس اما چندین طبقه تراکم دارند که ساختمانی که مردم با ردشدن از مقابلش احساس حقارت کنند هیچگاه نمی‌تواند یک ساختمان خلاق محسوب شود، زیرا در معماری اسلامی یکی از مهم‌ترین اصول مردم‌داری است.
قربانی با اشاره به اینکه معماری اسلامی نیاز به عمل دارد نه حرف، افزود: سال‌ها است در کشورمان راجع به معماری اسلامی صحبت می‌کنیم، همایش‌های بی‌شماری برگزار شده و هزینه زیادی به مردم تحمیل می‌شود تا درباره معماری اسلامی و ایرانی حرف بزنیم اما این حرف‌ها کجا و کی به عمل تبدیل شده است؟
وی با بیان اینکه با وجود هزینه‌هایی که در این زمینه به مردم تحمیل شده اما هنوز کسی نتوانسته یک الگوی عملی در این زمینه ایجاد کند اظهار داشت: ساختمان‌هایی که تلاش شده بر اساس اصول معماری اسلامی ساخته شوند در واقع یک پوسته و ظاهر اسلامی دارند و بیش از این اتفاقی در این عرصه رخ نداده است. درحالیکه معماری اسلامی روح حاکم بر فضاها و ساختمان‌هاست.
این کارشناس معماری با اشاره به ویژگی‌های معماری اسلامی افزود: مرحوم پیرنیا در آثار خود ویژگی‌های معماری اسلامی را به خوبی برای ما مشخص کرده است. بر اساس تعریف ایشان وقتی از مصالح بومی استفاده می‌کنیم، وقتی سبک معماری را انتخاب می‌کنیم که به اقلیم و فرهنگ ما شبیه است و هنگامی که زیبایی و سادگی را با هم ترکیب می‌کنیم، در واقع معماری اسلامی را به کار برده‌ایم.
قربانی گفت: شکل بی‌توجهی به معماری اصیل ایرانی در تهران که پایتخت ایران هم هست داریم و این فاجعه است. در تهران هم الگویی برای معماری اسلامی ایرانی نساخته‌ایم و به ندرت ساختمانی کمی رنگ و بوی فرهنگ کشورمان را می‌دهد.
اعمال سلیقه صاحبان مالی پروژه‌ها
جلال محدثی از دیگر معماران جوان قم و کارشناس معماری منظر است.
به عقیده وی ضعف در این حوزه‌ها در چند موضوع اتفاق می‌افتد. یکی ضعف در مدیریتی است که می‌خواهد یک طرح را هر چه زودتر به ثمر برساند و چندان نگران کیفیت آن نیست؛ پس به دنبال گزینه‌ها و پیمانکارانی می‌رود که سریعتر طرح را به او تحویل دهند و یک ضعف مربوط به مسائل مالی است که دست پیمانکار را می‌بندد.
وی افزود: معمولا کسانی که مسئولیت به ثمر رساندن چنین پروژه‌هایی را دارند خوب می‌دانند که اگر سراغ دانشگاه و دانشگاهیان و نیروهای متخصص بیایند، مقداری زمان از دست می‌دهند و برای اینکه کار سریعتر پیش برود سراغ پیمانکارانی می‌روند که در کمیت موفقند اما در کیفیت نه. در حالیکه واقعیت این است که نباید کیفیت را فدای زمان کرد.
باید ساختمان‌هایی بسازیم که حداقل 300 سال کارکرد داشته باشند و بتوانند به عنوان یک اثر ماندگار معرفی شوند. محدثی با اشاره به اینکه یک ضعف دیگر در این زمینه ضعف نسبت به مسائل شناختی فضای تخصصی است ادامه داد: در حال حاضر کسی که بتواند معماری اسلامی را واقعا بشناسد به تعداد انگشتان دست در کشور داریم که از همین‌ها هم استفاده نمی‌شود.
وی اضافه کرد: البته جوانانی هستند که معماری را خوب می‌شناسند و انگیزه کافی دارند اما یا شناخته شده نیستند و یا مشغول کارهای کوچک شده‌اند.
تاریخ معماری را بشناسیم
این کارشناس معماری با اشاره به اینکه معماری آیینه فرهنگ یک ملت است و آیندگان از روی معماری ساختمان‌ها ما را قضاوت خواهند کرد افزود: برای رقم زدن معماری خوب در شهرهایمان باید ابتدا تاریخ معماری کشورمان را بشناسیم و بدانیم چه اندوخته‌هایی در حوزه‌های مختلف داریم.
وی گفت: در کشور ما در دوره صفویه مسجد شیخ لطف‌الله ساخته شده و در دوره قاجار مسجد سپه‌سالار یا صحن‌های قدیمی‌تر حرم حضرت معصومه(س). در دوران 37 ساله پس از انقلاب هم چند مسجد شاخص ساخته شد. مثلا مسجد تئاتر شهر تهران یا مسجد میدان فلسطین که کاملا معماری عثمانی دارد.
به عقیده وی اینها نشان می‌دهد ما در این دوران در فهم معماری ایرانی اسلامی و در اجرای آن به زبان امروز مشکلات فراوان داریم و این ضعف علمی، آموزشی، آرشیوی، عملی و... است.
وی معتقد است در این عرصه یک ضعف عمومی در میان مردم در شناخت و فهم معماری داریم و یک ضعف دانشگاهی که اصلا معماری ایرانی و اسلامی را درست درس نمی‌دهیم. از طرفی فکر می‌کنیم اگر کاشی و آجر یا قوس هر جا باشد، می‌شود معماری اسلامی ... آن وقت می‌شود که می‌رویم به سمت معماری آندلسی، هندی، عثمانی، بیزانس و...
منبع: همشهری
